Monday, 10 September 2018

PARADISE HI VANRAM NGE CHAWLHLAWKNA?

PARADISE HI VANRAM NGE CHAWLHLAWKNA?

*I. Background:
Paradis tih hi a Greek ṭawng chuan paradeisos tih a ni a, Persia ṭawng hlui aṭanga lak a ni. Greek ṭawnga hmang hmasa bertu chu Xenophon-a a ni a, Persia lalte leh khawnbawlte huan bîk sawina atan a hmang.[Liddell-   Scott] Kum BCE zabi 3na velah kha chuan ‘huan’ (park) sawina satliah atan an lo hmang daih tawh a. (Pathian chenna hmun VANRAM-ah chauh an hmanga kan ngaih chuan a fuh chiah lo mai thei) Juda hovin Greek țawnga Bible an lehlin (Septuagint) khan Pathianin Eden-ah huan a siam a, tih lai taka mi kha he paradeisos hi a ni (Gen. 2:8 ΠαράδεισονSeptuagint). ‘Eden huan’ kan tih hian Eden hi a huan hming chu ni lovin Eden-ah khan huan (park) a awm a, chu huan chu sawi nan Juda hovin Bible an lehlin khan paradise tih ṭawngkam hi an hmang kan tihna a ni.

Bible-ah chuan huan hrim hrim sawina atan an hmang zui vak lo va, Eden hmuna huan (ti kher kher ila) sawina bîk atan khan an hmang a ni awm e.[Joachim Jeremias "Padeisoj," TDNT] He Persia tawng hi Hebrai leh Aramaic-ho pawhin an ṭawngah an seng lut ve a. Hebrai-ho chuan paredêsan anti a, Aramaic tawng chuan paredêsâ a ni awm e. Mahse Hebrai leh Aramaic țawng hi chuan Pathian Huan kha ni kher lovin ‘huan’ (garden emaw park) tihna satliah mai a ni.

Hun lo la awm tura hlimna leh lawmna sawi nan Israel chanchinah thil langsar tak a ni a.(Mizoten pialral kan suangtuahna ang hi a ni ang chu) Hmun nuam leh hrehawmna bona hmun tur sawina atan ‘paradise’ hi hman a ni a. Duhthusam ram sawina lam a hawi hle mai. Is 51:3-a Paradis hian Pathian thil siam tirh vela Eden huan kha a kawk hmel khawp mai. Pathian thil siam laia Eden huan hi a lang a pauva hmuh mai theih lohva thuhruk niin an ngai bawk. Hidden Paradise a tih theih mai awm e. Mahse hetiang thu hi Protestant hovin Bible atana kan pawm lem loh, Pseudepigrapha an tih zinga lehkhabu, 1Enoch 70:4-ah he thu hi a lang. Enoka chu lakchhohva a awm khan he hmunah hian thlarau sakawr tawlailira lak a ni a. Hmuh theih loh hmunah a lut a ni tiin a inziak.
Sheol-ah misualte thlarau an kal anga, Paradis-ah mi ṭhate an kal ang tih hi rindan tlangpui a ni thin.
*II. Thuthlung Thara Hman Dan:*
Paradis tih hi Thuthlung tharah vawi thum chiah kan hmu (Lk. 23:43; 2 Kor. 12:4; Thup. 2:7).
Thuthlung Tharah hian chhandamte awmna tur sawina ṭawngkam chi hrang hrang hman a ni a: Abrahama angchhung (Lk. 16:23); Lalpa hnena awm (2 Kor. 5:8); Krista hnena awm (Phil. 1:23); Van Ram (2 Tim. 4:18); Van Jerusalem (Heb. 12:22); Pa in (Joh. 14:2) etc. Hengte hian eng nge an sawi ang? Kan thinlunga riak reng VANRAM sawina țawngkam hrang hrang nge ni anga Paradise (chawlhlawkna.) Paula hian ama chungchang a sawinaah hian Paradis a hmang a.  Van Thumna a sawi ri bawk. He Van Thumna hi eng nge ni chiah le?

Isua ruala khenbeh misual pakhat zawk khan, “Isu, i ram i thlen hunah mi hre reng ang che,” a ti a. Isua chuan a hnenah, “Tih tak meuhvin ka hrilh a che, vawiinah hian ka hnenah Paradis-ah i awm ve ang,” a ti a (Lk. 23:42f). He Paradis hi hnial rual lohvin thlarau (?) kalna a ni a, misualte ni lovin mi ṭhate thlarau chawlhna ni ngeiin a lang. Amaherawhchu khawi hmunah nge tih reng reng sawi a awm rih lo. Thil pakhat erawh a chiang: chu Paradis-ah chuan Krista nena inpawlna a awm a ni. Ephesians 4:8-10 kan en chuan; Chuvangin, “Chung lama a han chhoh lai khan Mante chu salah a hruai a, Mihringte hnenah pawh Thilpekte a pe a,” a tih chu. (Tichuan, “A han chho,” tih hi, lei hmun hnuai berahte a lo chhuk hmasak zet loh chuan engtin nge ni ang le? Lo chhuka chu engkim a tihkhah theih nana van zawng zawng chung daiha han chhova vek bawk kha a ni.)

1 Peter 3:22 Isua Krista chu vanah kalin Pathian ding lamah a awm a; vantirhkohho te, thuneihna te, thiltihtheihna te ama thu thua awmtirin an awm a.  tih kan hmu a, Isua chenna hmun Paradise chu chunglamah a awm tih a Chiang ta.

*III. PARADISE LEH HADES:*
Isua a thih chiah khan eng thil nge lo thleng, khawiah nge a kal tih thu-ah landan chi hnih a awm ta a: chhuk thu leh chhoh thu kan hmu. Misual khenbeh hnenah khan Paradis-ah a luh ve tur thu Isuan a sawi a (Lk. 23:43). Chutih mek lain mitthi khuaah (Hades) a chhuk anga a lanna a awm tho (Rom. 10:7; Tirh. 2:27, 31; Mat. 12:40)l.
Intertestamental (Hun inthlakthleng. OT&NT) hunlai kha hun pawimawh tak a ni a. Ngaihdan/theology bul inṭanna hun pawimawh tak a ni fo mai. Khatih hunlai pawh khan Sheol hi thihna leh rorelna hnuhnung inkara hun/hmun tlazep a ngai an awm a ni. Sheol hi Hades tia sawi zui tak a ni bawk awm e. Hades tih hi Isuan vawi thum a sawi ri a (Mt. 11:23; 16:18; Lk. 16:23). A pathumna (Lk. 16:23) thu hi Mihausa leh Lazara chanchin thua mihausapa kalna kha hades/ sheol chu a ni a. Lazara kalna nen kha chuan inkal pawh theih a ni tawh lo va, leikak nasa tak a awm tih sawi a ni bawk.

Lk. 23:42f. thua Isuan a rual khenbeh, a dinglama mi zawk hnena a sawi Paradis kha hrilhfiahna chi hnih bawk a awm leh a: 1) Sheol sawina hmasa zawk ang bawk khan mifel thlarau chawlh lawkna nia ngaihna a awm. Hei hi Intertestamental period-a Paradis an hriatthiam dan a ni bawk.

2) Ngaihdan pahnihnaah chuan Vanram kan tih nen thil thuhmun a ni. Hei hi 2 Kor. 12:3 leh Thup. 2:7-a kan hmuh angin Vanram sawina a ni thei ang.[Guthrie, NT Theology, 821]  Paradis chu Pathian awmna hmun a ni tih a hriat theih a. Mifel thi tate chu Pathian nen an awm tih a lang thei.
A chunga thute kan thlir hian Paradis tih hi Intertestamental hunlai theology anga ‘chawlhlawkna hmun’ ni lovin VANRAM sawina țawngkam pakhat a nih hmel a ni.

*IV. TLANGKAWMNA:*
Heti zawng hian a tlangkawm ta ila, Luka 16:19-31 a kan hmuh mi hausa leh lazara awmna hmun kha sheol ti a sawiin, upper sheol leh lower sheol-ah țhen a ni a. Mat 27:51-53 kan en leh chuan Isua thihna hneha a thawhleh rual khan, mi thianghlim muhil tawhte taksa tam tak pawh kaihthawhin a awm thu kan hmu leh a, upper sheol a, Abrahama ang chhunga awmte kha niin a ziaktu hi chuan a pawm. chutak chu Isaiah 5:14 "Chuvângin Seol chuan a duhna chu a lo tizau va, a ka chu teh rual loh khawpin a ang ta a:" tih kan hmuh hian a tih chian em em chu; khâ sheol thênhnih ni țhin kha pakhatah a lo awm ta a ni. A awmzia tak chu Abrahama angchhung chu chunglam paradis- Pathian chenna hmun VANRAMAH sawn a nita a ni. Ringtu (mi thianghlim) chawlhlawkna thuthlung hmasa a mi chu Isua Krista thisen chuan Pathian chenna hmun vanah a sawn chhota a nih chu. Krista thisen hian hlutna a va ngah em!

Romans 8:34 Tuin nge thiam loh chantir ang? Thia kha Krista Isua chu a ni si a; a ni, tho leh ta zawk a, *Pathian ding lama awma* min sawisaktu bawka kha a ni.

       

No comments:

Post a Comment