GNOSTICISM
(Gnostic zirtirna)
Gnostic zirtirna hi chi hrang hrang a ni a, hlawmkhat anga swifiah harsa tak a ni. Gnostic zirtirna kan han tih hian Gnostic pawl pakhat zirtirna kan sawi chauh a ni fo. Gnosticism hi sakhaw hrang hrang zirtirna leh philosophy hrang hrang infinkhawm a ni a. He zirtirna hi Persia sakhua Zoroastrianism te, Babulon sakhua te, Juda sakhua te, Grik sakhua te leh philoshophy te leh Kristian sakhua te aṭanga lo piang chhuak a ni a. Gnostic zirtirna hian Kohhran hmasate a tibuai rei hle. Kum Zabi Khatna aṭanga Kum Zabi Kua-na thleng khan Gual (tunlai – France) ran aṭanga Persia (Iran) rama Kohhran awmte hnenah harsatna a thlen a ni. Gnosticism hi hnehin awm ta lo se la chu Kristian sakhua hi hetiangin a ding khaw chhuak lo vang.
Alexandria khuaa Kristian zirtirtu ropui tak Clement-a chuan Gnostic pawl hrang hrangten an hming an lo put dan chiang kuang deuh takin min hrilh a:
1. Pawl ṭhenkhat chuan an pawl din chhuaktute hming an pu a :
Simonians (Simon Magus-a zuitu pawl)
b) Cerinthians (Cerinthus- a zuitu pawl)
c) Basilidians (Basildes- a zuitu pawl)
d) Valentinians (Valentinus- a zuitu pawl)
e) Marcionites (Marcion - a zuitu pawl)
f) Carpocratians (Carpocrates - a zuitu pawl)
2. Pawl ṭhenkhat chuan an pawl lo din chhuahna hmun hming aṭangin an pawl hming an vuah bawk: Peratikoi
3. Pawl dang leh chu an thiltih leh an nun dan hmang aṭangin an pawl hming hi vuah an ni bawk : Encratites ( heng pawlte hi chuan taksa tihhrehawm leh insum lam an zirtir)
4. An thu zirtir aṭangin an pawl hming an pu bawk : Docetists (Docetists-ho chuan Isua khan taksa a nei ve tak tak lo a, taksa nei angin a lang mai chauh a ni tiin an zirtir ṭhin).
5. An thu uar bik leh an biak aṭangtein an pawl hming an pu bawk : Ophites (heng pawlte hi chuan Thuthlung Hlui a Pathian (Jehova})an paih thla a, Rûl (Ophis) chu mihringte chhanchhuaktuah leh tiêngtuah an pawm thung).
Heng lo pawh hi pawl dang an la awm hual a ni. Pawl hming hi anmahni invuah a nih leh nih loh a chiang lo. A tam berte hi chu anmahni dodaltuten an vuahsak a nih a rinawm. An hming a hran ang hian an zirtirna pawh a danglam a ni.
Gnostic pawl hrang hrangte hian zirtirna inang lo fe fe zirtir bawk mah se inan tlânna tak an nei vek a. Chuvangin an pawl hming ṭheuha koh ni lovin Gnostic pawlho tia hriat an ni ber. An vaiin GNOSIS (Hriatna) hi an chawisang em em vek a. chung gnosis chu an zir avanga an neih a ni lo va, hriattirna an dawn avang emaw inlarna an hmuh avang emawa an neih a ni zawk a ni. An tan chuan PISTIS (Rinna)chu hriatna aiin a pawimawh lo zawk a; chuvang chuan an tan Pathian rin tih te hian awnzia a nei lo a ni. An gnosis chu sawi chhuah phâk rual loha ropui a ni, amah ringawt pawhin tlanna famkim a tling hial a ni. Valentinian-ho chuan gnosis chu kawng hnihin an hrilhfiah a:
i)gnosis chu chhung lam, mihring thlarau tlanna a ni a, taksa leh thil dang a tlan tel lo.
Ii)gnosis chuan zawhna reng reng chhanna a nei nghal vek a ni. Gnostic-ho chuan tutenge kan nih leh, eng anga awm nge kan nih tih te, khawia awm nge ka nih a, khawiah tak hian nge tihthluka kan awm tih te, tlan tawh mek kan nih lai hian khawi lam pana hmanhmawh zel tur nge kan nih tih te, piantharna chu eng nge a nih chiah tih te hi an hre vek a ni.
Gnostic-ho chu thlarau mite an ni a, khawvelah hian taksa leh thlrau neia an lo awm dan an hria. Chung lam thlarau khawvel hmunah khian an awmṭhin a, mahse he sualna khawvel, ṭha leh ṭha lo hriatna hmunah paihthlakin an awm a. Vanneihthlak takin anmahni nihna tak inhriatna an nei leh thei hlauh va. Chu mi avang chuan khawvel aṭanga tlan chhuah an nih an hre leh a, an awmna chung lam van hmunah chuan kir leh mekin an insawi ṭhin. Khawvelah hian kan piang nawn leh a ni, an ti.
Engtinnge miin Gnostic a ni tih a inhriat? A inhriat miau avangin. Hriattirna emaw, inlarna emaw a dawn avangin ama nihna dik tak a hre thei a ni. Sakhaw dang zirtirnaah chuan Pathianin dinhmun laili ber a chang a, Gnostic-ho erawh chuan Pathian aiin ‘Mahni’ an dah lal ber a ni.
Gnostic zirtirna tlangpui tawi tein lo chhui ila:
I. A bika inlârna :
Gnostic-ho chuan midang aia hriatna kimchang zawk an dawn chu an chhuang hle a ni. A bika in lârna an dawn ṭhin hi an phu vang ni lovin pek an nih vang a ni a. Pawl hrang hrangin chu inlârna emaw a bika hriattirna an dawn ṭhin lo kalna bul an sawi dan a dang. |henkhat chuan Krista hnen aṭnga dawngin an insawi a, ṭhenkhat dang leh chuan zirtirte pek angin an insawi thung. Engpawh ni se heng inlârnate hi tu hnen aṭang emaw chuan dawng vekin an insawi.
II. Pathian pahnih chungchang :
Pathian pahnih, a ṭha leh sual awmin an sawi a. Hei hi Gnostic pawl tinte zirtir dani. Pathian ṭha chu Pathian chungnung ber tiin an vuah, “Famkimna leh Ênna hmun (Pleroma) ah chuan a awm a. Pathian chu mi ṭha leh thlarau a ni a. Thil ṭha lo leh sual rêng rêng khawvel hmuh theih leh khawih theiha awm hi chu Pathian kut chhuak a ni thei lo a. Ani chu thlarau a nih avangin hriat phâk loh leh famkim a ni. Pathian dang leh chu hnathawktu (Demiurge) an vuan a. A chênna hmun chu sual leh thim lalna ram (Kenoma) an ti a. Khawvel thil hmuh theih leh khawih theih siamtu hi a ni. Ṭhenkhat chuan Pathian chhiahhlawh angin an sawi a, a ṭhen erawh chuan Pathian hmelma berah an sawi thung. Judate Pathian hi a ni e,” ti an awm bawk.
III. Isua Krista an rin dan :
Kristian Gnostic-te chuan Isua Krista chu chhandamtuah an pawm ve tho va. Mahse Krista mihringa a chan thu chu mak takin an zirtir. Anni tan chuan Isua Krista chu thlarau a nih avangin he khawvel sual hmunah hian a lo kal theiin an ring lo. Taksa dik tak pawh a nei lo a. Mahse mihring zinga inhriattir a ṭul avangin mihring Isua taksain a rawn inlâr tir a. Mihring Isua baptisma a chan lai khan he chhandamtu hi a lo chhuk a, krossa khenbeh a nih hma khan a chhuahsan leh a ni, an ti. An vaiin chhandamtu chu a piang hek lo va, a thi thei bawk hek lo, an ti.
IV. Mihring chungchang :
Gnostic-ho chuan mihringte hi pawl thumah an ṭhen hrang a. Hetiangin :-
i)Tisa mi
Ii) Rilrua hriat theihna nei mi
Iii) Thlarau mi
Gnostic-ho zirtir dan chuan Kristian tam berte chu a pawl hnihnaa mite khi an ni a, Ênna rama lut tura chiang sate chu Gnostic-hote chauh hi an ni. Khawngaihnain rilrua hriat theihna nei mite pawh tlema zâng chu an luh ve an beiseipui. Taksa thawhlehna hi chu Gnostic pawl zawng zawngin an ring lo.
V. Pathian lehkhabu chungchang :
Juda Gnostic pawl dang zawng chuan Thuthlung Hlui hi an pawm lo. Thuthlung Thar an hman dan pawh Kristian hmasate nen an inang lo. Chanchinṭha bu-a Thuthlung Hlui thu sawi chhawnna lai apiang an paih vek a ni.
VI. Nun dan tur chungchang :
Khawvela nun dan tur thu-ah Gnostic-ho chu pawl hnih angin an kal a. Pawl khat chuan serh leh sâng an nei lo. Grik-ho zirtirna nen inan deuhna an nei. Tisa thilin thlarau nun khawih buai pha loin an ngai. Pawl dang leh chuan tisa nawmchenna lam rêng rêng an mal mâk vek thung. Nupui pasal inneih te an khap a, ei leh in tur lam thlengin an insum nasa hle a ni.
Gnostic zirtirnain Kohhran a nghawng dan :
Gnostic zirtirna hian Kohhran a tihbuai zual lai ber chu kum 135 aṭanga 160 vel lai kha a ni. Kohhran hruaituten namen lova an do avangin he zirtirna hian hma a sawn zel thei ta lo a ni. Kohhranin Gnostic zirtirna a do dan sawi i la.
He zirtirna dik lo hian Kohhran chu a thurin tichiang turin a nawr.
b) Kohhran chhung aṭangin Gnostic zirtirna dik lohzia tarlang tur leh rinna humhim turin mi ropui tak tak an chhuah phah. Ireneus-a te, Justin Martar-a te, Tertullian-a te, Origen-a te leh midang tam takin Kohhran humin theih tawp an chhuah a ni. Lehkhabu tam tak an ziak phah a ni.
c) Gnostic zirtirtu Marcion-an Pathian lehkhabu a phuah khawm te leh Apokrifa lam lehkhabu tam tak a awm ṭanna chuan Kohhran hruaitute Pathian lehkhabu-a pawm tur chin lehkhabute thlan felna kawngah a hmanhmawhtir.
d) Gnostic zirtirna chuan kawng tam takah Kohhran tibuai mahse, Kohhranho tifimkhurtu leh tipumkhattu a ni.
Source : Kohhran hmasa chanchin, Rev. Lalchhuanliana, Published by Aizawl Theological Collage, Aizawl. 1979
No comments:
Post a Comment