Monday, 10 September 2018

JEDP

JEDP
       By Mama Gunner

JEDP (Documentary Theory)- chu eng nge ni?

Mosia Lehkhabu Pangate hi “Pentateuch” an ti a. Hei hi Greek ṭawngthumal pahnih, “Penta” (panga) leh “teuchos” (lehkhabu volume) tihna a ni a. “Pentateuch” chu “Book in five volumes” tihna a ni.
(Jerusalem Bible: Introduction to Pentateuch p 5).

Pentateuch hi Judaho chuan “Torah” an ti a. Sap ṭawngin “Dan” tia lehlin a ni a. Pentateuch hi “Mosia Dan” emaw “Dan” tih ringawta sawi a ni ṭhin.

A tirah chuan Genesis, Exodus, Leveticus,
Numbers leh Deuteronomy hi lehkhabu
pakhat a ni a. An ziah hun laiin vawiina kan lehkha hman ang hian an la nei lo va,khawlchhutna (Printing Press) pawh an la nei hek lo. Lehkha
aiah savun, nguntaka nawh mar lehrairuangkâwrte (papyrus) an hmang a.

Lehkhatui hmangin kutin an ziak a. Lehkhatui ah hian tun lai angin Acid telh a nih loh avangin awlsam takin a hrûk reh theih a ni. Savun phek khat hi sei tak leh hlai tak, thu tam tak ziak theihna a ni a. An ziah zawhah ngun takin an zial a, hmun hul ah an dah ṭha a, Synagog-a inkhawmna ah te an chhiar ṭhin. Isua pawhin Nazareth khuaa Synagog-a a thusawinaah, “lehkhabu chu a zial a, rawng-bawltu a pe leh a, a ṭhu ta a”(Lk 4:20). Pentateuch hi eng hun laiin nge lehkhabu pangaah ṭhen a nih hriat chian a ni lo. An ziahna savun phek hi a sei avangin a zial phelh leh zial ṭhat leh te hi a buaithlak avangin lehkhabu panga ah an ṭhensawm ta nia ngaih a ni. BC 300 -200 inkarah Torah hi Hebrai ṭawng aṭangin Greek ṭawnga lehlin a ni a. Heihi “Septuagint”(LXX) tih a ni. LXX-ah hian Pentateuch hi vawiina kan neih ang hian Genesis, Exodus, Leveticus, Numbers leh Deuteronomy -a ṭhen fel a ni tawh a.Hun rei tak chhung chu Pentateuch hi Mosia ziak nia ngaih a ni ṭhin a.

BC 300-250 vela ziak, Chronicles te, Ezra te leh Nehemia buah te chuan Mosia ziak ni anga ngaih theih in an ziak a. (2 Chro 23:18;Ezra 3:2; Neh 8:1; 13:1) AD 90 vela ziak lehkhabu pakhat, “Ezra Bu 4-na” leh Bible letlingtu Jerome-a te chuan Pentateuch hi Mosia ziak, Ezra`n fel takin a remkhawm ni ah an ngai a ni. Hun a lo kal zel a. Kum zabi 17-na a lo herchhuah chuan Juda leh Kristian Theologian ṭhenkhat te chuan Liberalism Tarmit bunin Pentateuch hi an rawn chhiar ṭan ta a.

Pentateuch hi Mosia ziak a ni lo va, mi hran hranin, hun hran hran a anziak phuah khawm nia ngaihna a lo awm ta a. French Medical Doctor Jean Astruc-a (1684-1766) chuan Pentateuch-ah hian eng vangin nge Pathian hming hi Jehova (YHWH) tih leh Elohim tia hman chhawk chhen a nih tih a rilruah zawhna a nei ta a. Astruc -a chhut dan hi ti hian han hrilhfiah dawn ta ila. Mizo ṭawnga lehlin Bible-ah hian hmun thenkhatah “Maihun” tihtawngkam hman a ni a.

Hmundangah“Chawhtawlh” tih hmana ni ve thung a. “Maihun” tia letlingtu hi Mizoram chhim lam chhuak a ni ang a, “chawhtawlh” tiha lehlinna hi chu hmar lam kutchhuak a ni tih a hriat theih a. Hetiang deuh bawk hian Astruc-a chuan Jehova tih ṭawngkam hmangtu hi Yahweist(a lam tawiin J) a vuah a.Elohim hmangtu hi Elohist (a lamtawiin E) a vuah a. Astruc-a ngaihdan hi Theologian lar tak J.G.Eichhorn-a chuan a rawn thlawp a. Astruc-a 1 chuan E, E2 , E3 , leh D (Deuteronomy Bu) vuahin a rawn ṭhen sawm a. Hei hi Karl Hendrich Graf-a (1815-1869) leh Julius Wellhausen-a (1844-1918) ten uluk leh zualin an rawn zir a. 1865-66 khan Graf-a hian Pentateuch hi "thu hlawm pali remkhawm a ni", tiin JEDP tiin a rawn vuah ta ani. “J” and “E” hi chu Astruc-a te ngaihdan awmsa a rawn ṭawm a ni a. “D” hi Mosia Dan chipchiar ziahna Deutero-nomy a ni a. “P” (Priestly) hi Puithiam rawngbawl dan ziahna a ni. Heng thuhlawm hrang hrang te hi “Documentary” emaw “Source” emaw tih a ni a. JEPD hi Documentary
Theory tih a ni.

“J” (Jehova) tih hi Mizo ṭawngin “Lalpa” tia lehlin a ni a. “E” (Elohim) hi “Pathian” tia lehlin ani tlangpui. “J” hian Pathian tlang hmingah “Sinai” a hmanga, “E” hian “Horeb” a hmang thung a.Kanaan rama lo cheng hmasate hi “J” chuan “Kanaan-ho” a ti a, “E”chuan “Amor ho” a ti thung. “J” thuhlawm hi BC 900-850 velaEditor (Redactor) -in a phuah khawm niin Documentary Theory chuan an ngai a.
“E” hi BC 750 vel ah hmar lam, Israel rama phuah khawm niah an ngai a. “D” hi Juda lal Josia hun lai BC 621 vela phuah khawm niah an ngai a. “P” hi chu Judate Babulona sala an tan lai leh Jerusalema an lo kir leh inkar BC 597-400 vela phuah khawm niah an ngai a ni. Tichuan Documentary Theory pawmtute ngaihdan chuan Pentateuch hi Mosia ziak a ni lova.8 Ziaktu hrang hrang thu ziak, Redactor(Editor) ten hun hrang hranga an lakkhawm a ni.

*Documentary Theory- hian belhchian a dawl em:*
A hmaa kan tarlan tawh, “J” leh “E” hman kar thlak bakahDocumentary Theory pawmtute chuan *thu pangngai sawi nawn awmte hian mi pakhat Mosia ziak a ni lo tih a entir* ni ah an ngai a. Hei hian belhchian a dawl lo.

Entirnan: Thilsiam thu sawi nawn ni ang a an sawi hi – Genesis Bung 1-naah chuan “Pathian thilsiam puanchhuahna” (Revelation of God’s creating work of God ) thu sawi a ni a.

Bung 2 hi chu “Pathian thilsiam chanchin” sawina a ni. Thil thuhmun sawi nawnna ni lovin thil hran daih sawina a ni. Documentary Theory pawmtute ṭan chhan bulpui ber – Jehova tih leh Elohim tih ṭawngkam hman karthlak anga an sawi pawh hian belhchian a dawl lo.

Entirnan: Gen 2:5-ah chuan, “Yahweh –
Elohim” (Lalpa – Pathian) in lei leh van a siam lai khan ..” tih kan hmu a. Genesis 3:23-ah pawh, “Yahweh – Elohim – Lalpa Pathian chuan” tih kan hmu bawk a. Heta ṭang mai pawh hian Documentary Theory hian belhchian a dawl lo tih a hriat theih a ni.

Documentary Theory pawmtute chuan “D” thu hlawm, Deuteronomy hi BC 621 vela ziak
niah an ngai a. Deutero-nomy hi ngun taka chhiar chuan Israel fate Kanaan rama an luh hmaa ziak a ni tih a hriat theih. Deteronomy11:2 -7 ah chuan Aigupta rama Pathian thilmak tih hmutute hnenah thu a sawi a ni tih Mosian a sawi a. Israel fate hian BC 1446 emaw 1290 ah emaw Aigupta an chhuahsan a. Israel faten Aigupta an chhuahsan a ṭanga BC 621 hi a tlem thei ang bera chhut pawh in kum 669 (1290-621) a ni a. Aigupta a Pathian thilmak tih hrephak te chu BC 621-ah chuan an thi zo vek tawh ang. Hei vang hian Documentary Theory pawmtuten Deutero-nomy hi BC 621 vela ziak/phuah khawm anga an sawi hia dik thei lo a ni. Entirna dang: Deuteronomy-ah hian Puan Insakna atan“Puan zai sin” leh “Kel hmula siam” te hman a nih thu kan hmu a. Hengte hi thlalera awm ten an siam a ni a. Israel faten Kanaan ram an luh hma chanchina ni tih a chiang a. Heng bakah hian “Rimtui” (onycha)a sawite hi tuikep chi khat, a kâwr hâl khû rimtui tak a ni a. Tuipui sena awma ni. Heng lo pawh hi thil tam tak thlaler ram chauha awm chanchinDeuteronomy-ah hian kan hmu a. Hei vang hian Pentateuch hi Israel faten Kanaan ram an luh hmaa Mosia`n a ziak a ni tih a pawm nahawm em em a ni. Exodus 24:5-ah chuan, “Tin, Mosia chuan Lalpa thu zawng zawng chu a ziak vek a..” tih kan hmu a.

Bung 34:27-ah, “Tin, Lalpan Mosia hnenah,“Heng thute hi ziak rawh khai:heng ang thute hian a nia i hnen ah leh Israelte hnen ah thu90 ka thlun ni” tih kan hmu bawk a. Thuthlung Thar hunah Lal Isua pawhin Pentateuch hi “Mosia Dan” a ni tih a pawm a. “Dan Lehkhabu ah eng nge ziak ni?” (Lk 10:26) tiin dan hretu a zawt a. Dan thu bakah thil dang
pawh ziak turin Pathianin Mosia a tir a. Exodus 17:14-ahchuan, “Tin, Lalpa chuan Mosia hnenah, “Hemi thu hi hriat reng atanlehkhabuah ziak la…” tih kan hmu a ni. Liberal Theologian hovin mihring rilru mila Bible an hrilhfiahna in kan hriat loh hlan in Kohhran a eichhe mek a. Setana chuan êng fate hmangin fing tak leh remhre takin kan thurin innghahna (foundation) a sawi nghing mek a ni. “Setana ngamthlemna chu kan hai si lova” ti thei turin Liberal Theologian hovin Bible an hrilhfiah dante hi kan hriat a, a chhanna pawh kan hriat a ṭul ta a ni. Pentateuch ziaktu leh ziah hun te leh “Engtin nge Mosia hian a thih thu a ziak theih?” tih zawhnate hi kan hre fiah thei mailo a nih pawhin Bible pumpui hi Pathian thawkkhum a ziak a ni tih kan rin phawt chuan vawiin ah thu thenkhat awmzia kan hrethiam rihlo a nih pawhin mihring rilruin a hriatthiam lohna hian Pathian Thu hi a tidanglam thei lo tih hre reng chungin Bible hi taima takin i zir zel ang.

No comments:

Post a Comment