Wednesday, 13 September 2017

ZOSAP MISSIONARY TE LEH AN CONTRIBUTION THENKHAT

ZOSAP MISSIONARY TE LEH AN CONTRIBUTION THENKHAT
- Gilbert Renthlei

Missionary Day kan lo thleng leh ta. Missionary Day hi Zofate tana a hlut teh reng nen kohhran ten kohhran missionary bil chawisan kan tumluatah kan hlamchhiah zo va, a va pawi em! Missionary day kan hman ni January 11 hi Mizote tana kohhran bil phun tum lo, Mizo ten Chanchin Tha kan neih a, khawvel tukverha kan dah theih nana hma lo latu Pu Buanga leh Sap Upa te lo thlen ni a ni a, UPC kan ni emaw, Presbyterian kan ni emaw, Roman Catholic kan ni emaw, Baptist kan ni emaw, Salvation Army kan ni emaw, Kohhran Thianghlim kan ni emaw, eng kohhran pawh ni ila, he ni hi ka SERH a tulin kan hlut thiam a va tul em!!
Awle, Zosap Missionary te contribution thenkhat leh an rawngbawlna te i han thlir ho dawn teh ang,

ZOSAPTE RAWNGBAWLNA LEH MIZORAM
British in min awp tirh lai khan Zofate hian Kristian sakhua kan la hmel hriat lova. Khua leh khua inrunin kan thenawm cachar phaia khuate pawh kan run fo thin a. Hetiang anih lai hian Capt TH Lewin (Thangliana) chuan kum 1873 kum khan Mizorama Chanchin Tha rawn putluh tumin American Baptist Mission, Burmaa awm te chu chah luh a tum a, mahse a hlawhtling ta lo.1 Hlawhtling ta lo mahse Thangliana hian kum 1874-ah Tuikawi tiau phova Krismas an hman tumin Isua chanchin ngaihnawm takin a sawi a, hei hi Mizote beng hriata Isua chanchin sawina hmasa ber a ni awm e.
Hemi hnu kum 16 dawnah Khasi rama Shella khuaa Welsh Calvinistic Methodist Mission hnuaia thawk Rev William Williams leh a thiante chuan Sylhet tan ina Mizo lal, British sorkar laka hel an mante tlawhchhuakin Mizote chanchin zawtin Pathian thute an hrilh a. Heta tang hian Mizote veina lian tak neiin Williams-a hian an Mission hmunpui lamah Mizoram tlawh a dil zui a. Phalsak a nih angin kum 1890 khan a thuihhruaite nen Tlawng dung rawn zawhin Zoram an rawn lut a. March 15 ah Mualvum rawn thlengin hetah hian Mizo naupangte hmuin Pathian lehkhabu milem an sem a, Pathian fakna hla te an sak khum a. Williams-a te hi thla khat vel Aizawlah an cham a, hetih lai hi rambuai lai a nih avangin rawngbawlin an vakchhuak thei lo thung a . Meitei leh Khasi Kuli ho zingah an chetla tam ber a ni. William Williams-an Mizote min veina hi a ropui a, amaherawhchu hemi hnu lawk April 21, 1892 ah a thi ta hlauh mai a, a thil tum erawh a tihlawhtling leh ta lo a ni.
Kum 1871-a Bengkhuaia pasalthaten Alexandrapur thingpui huan an run a James Winchester thata a fanu Mary Winchester Zorama an hawn daih chuan Sapram thlengin thawm a nei hlian hle a. A hnua Mizorama missionary hmasa ber ni zuita Pu Buanga pawhin he thu hi kum 8 mi lek anih laiin The Torch chanchinbu-ah a lo chhiar ve a, a rilru a khawihin zan pawh a muttheih loh phah a, a nuin a hau hial a ni. He thu hian Mizoram chu sap ho hriatah a puangdarh ti ila a dik mai awm e. Tichuan Quakers member zinga mi hausa tawntaw Robert Arthington-an a sum leh pai hmanga rawngbawltu pawl Arthington Aborigines Mission a din hnuaia missionary hmasa Pu Buanga leh Sap Upa te chuan Mizoram chu rawn panin kum 1894 January 11 khan Sairang an rawn thleng a, Pu Buanga te thiandun lo thlen atang hian Mission hmalakna a alh zui ta reng a ni.

MISSIONARY TE HNATHAWH ROPUI
Kan sawi tak angin Mizote zinga chanchintha hril duh em em tu pahnih TH Lewin leh William Williams-a te duhna chu hlawhtling lo mah se, Zofate tana Pathianin a ruat bik Mizorama Pioneer missionary Pu Buanga leh Sap Upa te Mizorama an luh atang chuan Mizoram chu a hunlai khawvelah dakchhuakin hmasawnna lam zawi zawiin a pan ta. Pu Buanga leh Sap Upa kher kherin Mizoram an lo luhchilh hi a lawmawm dangdai hle a, Pathian miruat te an ni a tih loh theih loh.
Pu Buanga leh Sap Upate mi bik an nihna thenkhat i han tarlang teh ang.
Mak tak maiin Pu Buanga hi tawng lama mi ril, mi thiam, tawng thiam chak chi (multilingual) a lo ni hlauh mai a, Sap Upa lah Cambridge University chhuak, Ph.D nei ngat a lo ni bawk a. Hei hi hnam pakhat tana missionary hmasa ber ni tura thil pawimawh tak a ni. Mizoram an rawn luh hnuin Mizo tawng A, Aw, B min han siam sak ta a, Mizote lehkha zirtirin ziak leh chhiar kan lo thiam tan ta. A hnuah Mizo English Dictionary an han siam leh a, thumal 7000 zet an dah a, a bu lian zawkah phei chuan thumal 30,000 chuang an dah a ni. Heng mai bakah hian Bible lehlin hna an thawk bawk a. Mizote Chanchin Tha min hrilh a, thinlung takin Mizote min hmangaih a, Kristian hmasate inkhawmnaah pawh mittui tla pur khawpin Mizo hla an sa thei hial a ni. Pu Buanga leh Sap Upa Mizote tana an contribution ropui lutuk hi helai phek zimtea tarlan sen a ni lo.
Pu Buanga te hnuah hian Missionary tha tak tak an rawn chhuak a, Baptist Missionary Society leh Welsh Calvinistic Methodist Mission ten missionary rawn tirin kum 1897-ah DE Jones (Zosaphluia) chu Zoramah rawn lutin rawngbawl hna a rawn thawk a. Chutiang zelin missionary dang dang Aizawl leh Lunglei lamah an rawn chuang chhuak a. Pu Buanga nau Rev R.A. Lorrain te nupa pawhin kum 1905-ah Lakher Pioneer Mission dinin Mizoram chhim lam an rawn luhchilh a, Serkawra inbunin Mara hnam zingah rawngbawlna an nei a. Heng Missionary hrang hrangte hnathawh avang hian Pu Buanga leh Sap Upa te lo luh atanga kum 50 hnuah chuan Mizo mipui zawng zawng deuhthaw Kristian kan lo ni ta a ni.
Pathian rawng bawla Chanchin Tha min hrilh mai bakah hian tunlai khawvel changkanna tukverhah kan Zosap Missionary te hian min dahchhuah tir a, rawngbawlna atana tangkai si thil tam tak min hnutchhiahin min zirtir bawk a ni.

PRINTING PRESS
Kum 1911-ah Dr Peter Fraser-a’n khawl chhutna Press a rawn kenluh hmangin Mizoramah khawlchhut hna tan a ni a, Krista Tlangau tihchhuah a lo ni zui bawk a. He khawl chhiat hnu hian Col GH Loch chuan Welsh Mission hnenah khawl leina tur a pe a, hemi hnu hian kum 1914-ah lehkha chhutna press thar lei niin Chhim lamah pawh kum 1938 khan Treadle Printing Press lakluh a ni a. Hengte hi khawlchhutna lamah Zosapte sulhnu hmasa a ni.

DAMDAWIIN
Sap Upa khan tihdam rawngbawl hna a thawk tel thin a, a bangla kha damlo enkawl nan a hmang mai thin. Baptist Missionary Society hnuaia Zosap Nurse Miss E.O Dicks (Pi Dawki) hovin kum 1919 khan damdawi in din tan a lo ni ta a, hei hi vawiina Kristian Hospital Serkawn bul tanna a ni. He damdawiina doctor hmasa ber Dr HG Stockley (Dr Zomuana) chu kum 1957 khan a thawk tan.
Hmarlamah pawh Durtlang lal Pu M. Suaka’n Derhken tlanga Welsh Mission ram a pekah kum 1928 khan Mizorama missionary doctor puitling lokal hmasa ber Dr John Williams a hovin D. Thianga (compounder) leh Tlawmkungi te nen damdawiin an din a, hei hi vawiina Presbyterian Hospital, Durtlang kan tih hi a ni.

ZIRNA
Mizorama Missionary hmasa ber Pu Buanga leh Sap Upa te’n A, Aw, B min siam sak hnuin Mizoram an lo thlen atanga thla 3 hnu kum 1894 April 2-ah Thangphunga vengah sikul an hawng tan a, Thangphunga leh Suaka te chu zirlai hmasa ber an ni a, hemi hnu kum 1895-ah Mizo zirtirh bu (A Lushai Primer) chu siam niin hei hi Mizo tawng lehkhabu hmasa ber a ni. Rev DE Jones (Zosaphluia) chuan kum 1898 atangin sorkar puihanin sikul a hawng tan bawk a, kum 1897-ah Lungleiah sikul hawn a ni bawk.
Kum 1903 ah khaw 15-ah sikul a awm tawh a ni. Kum 1904-ah British Sorkarin zirna chu Missionary te kutah a daha, kum 1952 a sorkarin a laklet leh hma zawng kha chuan zirna chu missionary ten an enkawl a, hetih hun chhung leh sorkarin a laklet hnu thleng pawhin Zosapte hian Mizo mi ropui tak tak chherchhuakin vawiin thlengin ‘British made’ te chuan bawlhchian an dawl bik kan ti thin. Kum 1903-ah Pi Teii chuan Girls School a hawng a, hei hi vawiin thlenga PC Girls School kan tih hi a ni a, Lunglei lamah pawh chutiang bawkin Pu Buanga leh Sap Upa te BMS tirha Lunglei lama rawng an bawl hnu kum 1903 July 3 khan Serkawn Sikulpui an din bawk. Kum 1944-ah High Sikul hmasa ber Mizo High School chu hawn a ni a, headmaster chu Zosaphluia niin Chhim lamah pawh Rev RF Tucker a hovin kum 1961-ah Kristian High School din a ni bawk a ni.

BIBLE TRANSLATION
Pu Buanga leh Sap Upa te khan A, Aw,B an siam a Mizo tawng an thiam ve fu tawh hnu August 21, 1895 atangin Bible lehlin hna an thawh tak a, Luka ziak chu an lehlin hmasak ber niin hemi hnu hian Chanchin Tha Johan ziak leh Tirhkohte Thiltih an letling chhunzawm a, Rev DE Jones a lo chuanchhuah khan Bible lehlin kawngah hian puiin Lunglei lama an rawn chuanchhuah leh hnuah Zosapthara (Edwin Rowlands) te nen lehlin hna an thawk chhunzawm a, a hnua Pu Sandy-a khan a pui leh bawk. Bible bu pum letling tur hian inchan semin hmar lamah Pu EL Mendus kaihhruaina hnuaiah Mizo kristian hmasa ten lehlin hna an thawk a, Chhim lamah Pu Buanga hovin Kristian rawngbawltu hmasa ten an letling a, Pu Buanga haw hnuah Rev WAR Wenger, Rev J Raper leh Rev HW Carter ten an bei zui a. Nasa taka an beih hnuah kum 1959 khan Mizo Bible bu pum hmasa ber chu tlangzarh a ni ta a ni .
Zosapte sulhnu ropui tak hi kan sawiseng lova, a lian zual kan han tarlang mai a ni. Heng bakah hian Mizo tlawmngai pawl lian ber YMA chu kum 1935 ah Zosap Miss Katie Hughes, Rev EL Evans, Rev David Edward leh Mizo thalai te nen din a ni bawk
Mizoramin Chanchintha a dawn hi Mizo history-a bung pawimawh tak a nih avangin kohhrante pawhin kum 1994 January 11 khan Mizoram pumah Gospel Centenary kan lawm a. Pu Buanga leh Sap Upa in Chanchin Tha meichher chhi tura Zoram leilung an rah ni hi ngai pawimawhin sorkar pawhi state Holiday-ah a puang a, he niah hian Mizorama kohhran lian ber pahnih Presbyterian kohhran leh Baptist kohhran te chuan Chanchin Tha min pek avanga Pathian hnena lawmthu sawina hun an hmang thin a ni.
Isua Krista Chanchin Tha min hrilh a, Chhandamna kawng min kawhhmuh a, Kohhran min dinsak a. A AW B leh lehkha chhiar tur min siam sak bakah zirna sikul min din saka, lehkha min zirtir bawk a. Kan Thlarau leh taksa tihdamna rawngbawl hna thawkin nun dan mawi leh tha te min zirtir a. Kan hnam hmasawnna lungphum phumtute an ni. Ramhuai biakna leh hlauhna lak ata Lal Isua Krista Chanchin Tha-in min chhan chhuak a, chatuana nunna min pe a. Silh leh fen mumal tak pawh la inbel nachang hre lo, saruak deuh thaw kha an rawngbawlna avangin khawvel pumpui huapa inchei dan pangngaiin kan lo inchei ve ta a.
A AW B CH nei lo kha India ram hmar chhak state pariat zingah ziak leh chhiar thiam tamna ber kan lo ni ta reng mai. Maurap in chhe te te-a khawsa thin zofate kha tunah chuan in tha tak tak mawi leh nuam tak takah kan lo khawsa ve ta. Mizo mipuite chhim leh hmar chhak leh thlang ami ten tun dinhmun kan lo thleng ta hi an mahni vang liau liau a ni.
Kan ram sorkar, kohhran leh mipui zawng zawngte hian January 11, Missionary Day hi hlut na chang kan hriat zel a tul hle mai. He ni hi Baptist chauh tana lawmawm a ni bik lo a, Zoram pumpui tana ni lawmawm kan ram leh kan hnam hmelhmang thlak danglamna ni anihna hi theihnghilh lo ila. Zosapte hmalakna azara pawl ding thenkhat din champhaphaka state pum chhuti ai chuan he ni ngeiah hian Mizoram hian chhuti puang ila, Chanchin tha min pek avanga inlungrualin kohhran zawng zawngten urhsun takin Pathian hnena lawmthu sawina niah i hmang zawk teh ang u. He nia lawmthu sawi inkhawmna neih hi Zoram Kristian ten a bata kan bat a ni zawk ani tih hi i hre thar teh ang u.

No comments:

Post a Comment