Friday, 15 September 2017

HIGHER CRITICS(Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA-2

HIGHER CRITICS(Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA-2

               David lh.

   4. The art of writing :  Mosia hun leh a hma lamin lehkha ziak hi a la awm lova, an thu inhlan chhawnna pawh tawngkam, ti ti (oral tradition)vek a la ni a, Davida hun hnuah chauh lehkha ziak hi hmuhchhuah a nih avang in eng kawng mahin Mosia khan Torah (Pentateuch)hi a ziak ani thei lo reng reng, Bible reng reng hi Ezra hun, Babulon saltan hnu lama phuah khawm mai a ni, tih hi Higher Critics ho ngaihdan ani tlangpui a, chuan "Davida huna ziak, Solomon a huna ziak ti pawh an awm tho. A eng a pawh chu nise, Mosia hun a ziak a nih an hnawl vek.

      Dr. Samuel Noah Kramer-a American ho zinga 'Sumerlogist' hmasa ber zinga mi chuan chipchiar leh ngaihnawm takin Khawvel mihringte Civilization, school te leh lehkha ziakte hi Mesopotamia-ah khuan Mosia pian hma kum sangkhat daih tawh ah khan a lo awm daih tawh tih a ziak.

    5.   Natural religion :  Documentary Hypothesis pawmtu ho hian Pathian pakhat biak (Monotheism) hi B.C.700/800 hmalam kha a ni thei lo an tih mai bakah an ni ngaihdan chuan sakhuana hi Pathian lama tanga chhuak ni lovin Mihring te suangtuahna kalsual (corrupted)a tanga in siam mai a ni a, "Christian" ho hi mi khawngaih thlak ber an ni min ti tawp!. Bible a thil mak tih te hi Nature leh Science hmanga a dik vek theih loh chuan thil tak tak an ni thei lo an ti hmiah. Thil mak(Miracle)tam tak hi Science hmang pawhin a dik tih hi a hre duh lo nge, an chhut thiam lo ni dawn ni.

   6.  The Age of Reason : Documentary Hypothesis lo chhuah leh larna chhan pawimawh tak chu 'The Age of Reason" kha a n ber mai. Mihring te hi ropui lutuk, engkim ngaihtuah chhuak thei, Mihring ngaihtuah na aia fing leh thui awm lo tlat a hriat lai kha a ni. Science lamah thil thar hmuhchhuah a tam a, Mihring te fing tawk a inhriatna a siam nasa bawk si. Evidence awm miah lo pawh a Mihring suangtuahna rinawm tawk a ngaih hunlai kha a ni a. Heng rilru pu chung chuan mahni ngaihdan aia Bible rin zawk chu a har ngawt angle. (The age of Reason ziaktu Thomas pain-a a thih dawn a a thusawi kha kan hre hlawm ang chu maw)

    7.  Isua Krista hi Pathian, dik famkimah an pawm lo : lsua hrilhlawkna leh thilmak(Miracles)a tih theihna te kha an pawm lo. Isua khs thil hre lo lutuk, mawl, leh dawt sawi mai mai(charlatan)ah an ngai. (Gore, Luk Mundi, page 360;Briggs, H.C. o Hexateuch, page 28.)

    8.  Archeology thil hmuhchhuah pawm lo tute an ni. : Bible dikzia fiahnaa Bible Scholar, ringtu tha tak tak te (Belivers) ho ngaihdan chuan, Archeology thil hmuhchhuah hrang², entirnan B.C 3000 velah pawh nun dan a lo changkang hle tawh, lehkha ziak leh chhiar pawh an thiam tawh mai bakah Library thleng in an lo nei tawh tihte hi an awih duh lo lui tlat. Criswell College Professor, Larry L. Walker-a sawi dan chuan " Higher Critics te hian an research tihna ah hian Archeologycal thil hmuhchhuah hi an hmang duh miah lo a ti. Kum zabi 19 naah khan Thuthlung Hlui huna history,geography, tawng leh nunphung(culture) Bible in a sawi a lo dik tih finfiahna tam tak thil hlui tam tak laihchhuah a awm tawh.

    U.S. News & World Report, in a ziah dan chuan "Archeology in thil thar a hmuhchhuah thar tam tak lo awm ta hian , Kristianna leh Juda sakhaw lo chhuahna bul chungchang a ngaihdan lo pawm thin a rawn ti danglam nasa hle a, tun hmaa mithiam tena an lo ngaihdan aiin Bible hi history ang pawhin a lo dik tak meuh a ni tih a chiang hle. Heng fiahna(Evidence)te hi sakhuana nen a inkaihhnawihna nei miah lo an ni a, Bible rintlak zia a ti chiang hle.....tiin a ziak.

    9. Thil tih mak (Miracle)an pawm lo va, awm theiah an ngailo. 👈 Hemi chungchang hi chu sawi thui tawh lo mai ang.

   10.   Thlarau Thianghlim sawichhetute an ni. : Bible hi Pathian thawkkhum(inspired) a ziak an pawm lo a, Thlarau Thianghlim hnathawh zawng zawng an hnawl vek. Thil reng reng hi thilthleng pangngai(natural happening)ah an puh fai vek. Higher Critics ho theory chungchang tluka Kohhran puipa tam tak leh Theologian tam tak te thlarau nun hai chhuak chiang hi a awm kher lo vang.

     The Documentary Hypothesis tih article Qadesh La Yawed Press in a chhuahah chuan- He Hypothesis pawmtu te hi Puithiam te, Rabbi te, Pastor te, Theologian te an ni hlawm a. An tum ber chu Bible ngaihnep tir a Kohhran Tradition ngaihsan tir a ni ber mai a. Bible ring anga insawi siin Kohhran tihdan leh anmahni ngaihdan an ngaipawi mawh zawk.....a ti.

      Higher Critics ho ngaihdan leh kal sualna te chu- Pentateuch an lipse(analyse) vak mai te, Theory of Evolution hi Litetature and leh Sakhuanaa hmanrua a an hmang duh tlat mai te, Bible Lehkhabu naran ang a an ngaite, Thil tih mak (Miracle)an pawm lo te, Sam hi Babulon saltan hnua mi a ni an tihte, Deuteronomy hi Mosia ziak a ni lo an tih te, Puithiamna lam dan Babulon saltan hnuah chauh a awm an tihte hi a ni.

  

HIGHER CRITICS (Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA 

HIGHER CRITICS (Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA :

                -David lh

       Documentary Hypothesis kan tih chuan a tlangpui thu chuan he theory in a sawi dan chuan "Mosia lehkhabu 5 kan tihte hi source hrang² pali emaw a tanga tute emaw lakkhawm an ni a, engkaqng mahin Mosia ziak a ni lo. Mosia hnu daih a tuten emaw an ziak ani, tih a ni deuh ber.
       Puitling SS Zirtirtu a ka tan tirhin JEDP chungchang ah kan inhnial a, kan upa pakhat chuan heng mite hian rau taka an ziak a ni ti a atan a vangin he theory chungchang hi ka theih tawkin ka zir phahve ta a ni.

1.   Darwin-a Theory of Evolution pawmtu te an ni.
     Charles Darwin-an . 'On the Origin of Species' kha Nov thla ,1859- khan a chhuah a. Mi tam takin thik thar leh ropui tiin an atchilh a. He mi chhuah lai vel hian tuna kan subject vawrh lar tu ber Julius Wellhausena hi kum 15 vel a ni a. A hmaah Jean Astruc, Johann Gottfried Eichhorn, K.D.Ilgen, E.Reuss, J. George, leh mi dang tam takin BIBLE RINHLELHAWM TI ZAWNG A BORUAK AN LO SIAM LAI TAK A NI. (Evolution Theory hi chu kan hre tlangvek a ,sawi thui lo mai ang)👈 he theory hian Bible thu a rawn hnawl mai ni lovin Engkim siamtu Pathian a rawn hnawl der hi pawi tak a ni. Tun hnai deuh va he Theory tantu , America a Pluralism tana sulsutu hming thang berte zing a mi mithiam,(Bible Sholar) Theologian Harry Emersona Fosdick-a phei chuan Theory of Evolution hi Bible chungchang ah pawh a hmang(apply) ta zel  a, "Bible hi ho leh mawlte, naupang chhe thil tak a, thing bul lung bul bia (animism)a intanin a lo thang chho zel a, a vawr tawpah Krista chanchin Thaah hian a tawp ta a ni" (1924) tiin a ziak. Julius Wellhausena hi Evolution Theory lar vang lai tak kha a tlangval chhoh lai nen a inang bawk a,he theory a hmin hneh khawp mai.
    Evolution Scientist ho pawh hi an makve khawp mai. eg. Coelacanth sangha fossil an hmuh chu, kum maktaduai tam tak kal ta a, sangha, amphibian a insiam tantir fossil a ni e, an ti a- "Missing link' kan hmu ta e' an ti a , an lawm em em a. Chutih laiin Africa chhim lama hnam mawl ve tak , Pacific Ocean kam a chengho chuan an chaw hmeh duh zawng tak, an sangha man fo thina lo ni reng tih hman lawk khan an hmuchhuak a, 'Kan theory hi a lo dik lo tawp mai' tih an tum miah lo, sawi mam dan an zawng leh ta thung a 'Living fossil' te an ti ta vel mai mai. Kan Universe upat zawng an chhutte kha hman deuh kha chuan '14 bilion years' vel an ti a, tunah chuan 7/8 bilion years' vel a ni ang an ti leh tawh.👈 Hengho thu leh hla ringtu , rawngbawltu kan neihi thil pawi tak a ni. I do ngam ang u.

2.    Inspiration & inerrancy of The Bible
Presbyterian Thurin 1-na Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharte hi Pathian Thu a ni a, rinna leh thiltih tehna diklo theilo a ni' tih hi Kristian, Reformed kohhran zawng leh Pathian mi hman Theologian, Evangelist ropui ho zawng zawng in an pawm bakah Reformer ropui M. Luther, Jonh Calvin-a te pawm dan a nih laiin , Higher Critics ho hian an pawm lo va. Bible hi Pathian thawkkhum a ziak (inspired)a nih an pawm lo. 'DIK LO THEI LO' tih phei hi chu an pawm lo chiang lutuk hian a dik lohna niawm a an hriat zawng zawng hmang a Bible sawisel (Criticize) hi an hnapui ber a ni a,  Bible inspiration an pawm lo mai ni lovin, Bible thu, a ziaktu ho leh lsua thleng a an pawm loh thu huai taka sawi ngam Evangelical Scholar ho zingah an tam lutuk.

3.    Thil lo thleng tur hriat lawk theihna an pawm lo.
     Pathianin, Isua leh a zawlnei hmangin thil lo la awm tur a hriat tir lawk thei (prophetic gift a pe) tih hi an pawm lo. Hei vanghi a nia, lsaia bu hi lsaia ziak a ni thei lo. Engtinnge a hun hnu daih Babulon saltan te, Babulon saltan atanga kir leh te a sawi theih ang, heng sawina hi chu a hunlaia awm ngei ' tu emaw' in a/an ziak a ni an tih phah a. Daniel a hrilhlawkna pawh hi Daniel a hun hnu thil a nih tam em a vangin, a thlen ngei tawh hnu hria, ' tuemaw' ziak a ni e, Daniela ziak a ni thei lo,an ti bawk. Chutiang zelin hrilhlawkna, ahnu daiha thleng dik atamna reng reng hi a thlen hnua ziakah an puh zel hlawm nia mawle. An ngaihdan chuan Zawlnei te khan an hnu daiha thil thleng tur an sawi lawk thei lo (an theih chuan miracle a ni dawn tlat a, miracle an pawm der bawk si lo)
      Tunlaia sawi hlawh tak pakhat "Thupuan hi thil thleng tawh vek" ti tute nen hian huang khatah kan dah thei em?
    A tawi zawngin Bible ziaktute hian Pathian 'inspired' a ziak an pawm lo va, Pathian leh a zawlnei te hian nakin hnu thil thleng tur hre lawk thei(Prophetic power nei)ah an ngailo bawk tihna a ni.
        Porphyry-a , Pathian ringlo philosopher chuan kum zabi thumna tawp dawn lam khan Daniela bu hi a tak tak a ni lo ve, a ti a. Lehkhabu 15 Kristian na do nana a ziah zing a 12- na chu Daniela bu hrilhlawkna sawi nepna a tana a ziak a ni a. Mahse hmanlai mithiam Jerome-a (AD 348-420) chuan ' he tiang a hrilhlawkna lo thleng dik an sawiselna hi a dikzia ti fiahtu ber a ni. Zawlneite hian ring lo mite nakin hnua thil lo thleng tur an hriat lawk tir ve lo va, thil kal tawh, lo thleng tawh chin chauh hi an man phak tawk anih vang a nia', a ti ve thung. Pathian zawlneite hrilhlawkna pawm loh hi lsua hmuhsitna leh dawheh ('liar')- a puhna a ni tih a chiang a. Amah ngeiin ' Zawlneite hian ka chanchin ka chanchin an sawiin an ziak' a ti si a (cf. Luke 24:44; John 5:39; 46-47)
(Destructive Criticism and the Old Testament- By Wayne Jackson)-ah chuan " Daniela bu ah hian Lal ram hrang hrang; entirnan: Babulon, Medo- Persia, Greek etc, te lo din chhuaha tluk chhiat leh dan tur te a sawi a vangin 'Daniela ziak a ni thei lo vang, a hnu B.C 167 vela tu emaw (hriat loh) in a ziak a ni ang, an ti a. Predicitive prophesy an pawm lo miau va ' ! tiin a ziak.

Thursday, 14 September 2017

Website a HTTPS:// install dan Part-I BY LALSANGPUIA RALTE ON SEPTEMBER 14, 2017


Website a HTTPS:// install dan Part-I
BY LALSANGPUIA RALTE ON SEPTEMBER 14, 2017 IN INTERNET

A hmasain HTTPS hi install chi pawh a ni lo va, kan hriatthiam tlân theih zâwk nana title khi siam mai chauh ka ni. Website nei kan pung zel a, a la pun belh zel bawk ang. Google chuan internet a data kal reng reng hi secure channel hmang veka kal turin a duh, chumi vâng chuan Chrome browser-ah te pawh website https:// protocol hmang lo ho chu Not Secure tiin a dah lang vung nghe nghe tih chrome hmang țhin ho chuan kan hria ang a. Nakin lawkah phei chuan website secure lo ho phei chu a hnuaia screenshot-a kan hmuh ang hian color sen ngatin Not secure a la inti kuau dawn a ni. Online shopping site kan nei anih a, kan website ah thil kan zuar anih phei chuan thil lei duh tu te tan kan website kha rin ngam a har tawh dawn a ni.

Example picture atâna ka hman mizostore hi a rin ngam loh tihna a ni chuang lova, payment page chu PayPal leh CCAvenue secure website-ah a lut leh daih tho.

Website space (hosting) kan leina azirin țhenkhatah chuan tuna SSL certificate kan install tûr ber hi an pe tel thei a, țhenkhat ah erawh man to deuhva lei a ngai thung ang. SSL certificate hi man to taka lei a  ngaih țhin avangin he tutorial a kan hmun tur ber Let's Encrypt hi an lo siam phah ta a, an ni hi SSL certificate issue tu niin mi tam tak donation (sum an neih loh vang ni lovin) hmanga siam a ni. An ni inpêkna avang hian khawvel pumah mi tam takin secure website kan lo neih ve theih phah a ni.

Web hosting zuartu tam zâwk te chuan Let's Encrypt hi an control panel-ah a thlawna install mai theih turin an dah tawh a, hosting sumdawng lian zual deuh deuh GoDaddy etc. te chuan sumdawnna thil anih miau avangin an control panel-ah SSL install-na hi hmuh tur a awm ve lo a ni Godaddy cPanel hosting-ah a awm leh si e. Hosting țhenkhat ah phei chuan install-na option hi an dah bo daih nghe nghe.

Aw le, a hmasa berin ZEROSSL website ah kan kal ang a, kan website address kan submit hnuah download tur file min lo pe ang a, chumi chu kan website a kan upload hnuah click tur min pe ang, kan click hnuah automatic vekin verification a inti ang a, engkim a dik chuan thla 3 chhûng atân FREE SSL Certificate hi min pe dawn a ni. Thla 3 a ral hnuah a thlawna renew leh theih a ni thung. File download tûr min pêk kha, kan control panel SSL setting-ah kan upload/install leh ang a, tichuan secure website kan nei va ta der tihna a ni mai. Step-by-step a sawi dawn chuan a thui dawn si a, video hmangin ka website pakhata ka install lai hi ka record ta zâwk mai a, min lo thlirsak dawn nia.


Beginner's Guide: Installing Let's Encrypt on cPan from SnapTube https://getsnap.link/XrajBGbMBVZ

Website-a HTTPS install dan

[Website a HTTPS:// install dan Part-I - Lawnli Kaubawi] is good,have a look at it! http://blog.lonelycowboy.in/2017/09/website-https-install-dan.html?m=1

Wednesday, 13 September 2017

ZOSAP MISSIONARY TE LEH AN CONTRIBUTION THENKHAT

ZOSAP MISSIONARY TE LEH AN CONTRIBUTION THENKHAT
- Gilbert Renthlei

Missionary Day kan lo thleng leh ta. Missionary Day hi Zofate tana a hlut teh reng nen kohhran ten kohhran missionary bil chawisan kan tumluatah kan hlamchhiah zo va, a va pawi em! Missionary day kan hman ni January 11 hi Mizote tana kohhran bil phun tum lo, Mizo ten Chanchin Tha kan neih a, khawvel tukverha kan dah theih nana hma lo latu Pu Buanga leh Sap Upa te lo thlen ni a ni a, UPC kan ni emaw, Presbyterian kan ni emaw, Roman Catholic kan ni emaw, Baptist kan ni emaw, Salvation Army kan ni emaw, Kohhran Thianghlim kan ni emaw, eng kohhran pawh ni ila, he ni hi ka SERH a tulin kan hlut thiam a va tul em!!
Awle, Zosap Missionary te contribution thenkhat leh an rawngbawlna te i han thlir ho dawn teh ang,

ZOSAPTE RAWNGBAWLNA LEH MIZORAM
British in min awp tirh lai khan Zofate hian Kristian sakhua kan la hmel hriat lova. Khua leh khua inrunin kan thenawm cachar phaia khuate pawh kan run fo thin a. Hetiang anih lai hian Capt TH Lewin (Thangliana) chuan kum 1873 kum khan Mizorama Chanchin Tha rawn putluh tumin American Baptist Mission, Burmaa awm te chu chah luh a tum a, mahse a hlawhtling ta lo.1 Hlawhtling ta lo mahse Thangliana hian kum 1874-ah Tuikawi tiau phova Krismas an hman tumin Isua chanchin ngaihnawm takin a sawi a, hei hi Mizote beng hriata Isua chanchin sawina hmasa ber a ni awm e.
Hemi hnu kum 16 dawnah Khasi rama Shella khuaa Welsh Calvinistic Methodist Mission hnuaia thawk Rev William Williams leh a thiante chuan Sylhet tan ina Mizo lal, British sorkar laka hel an mante tlawhchhuakin Mizote chanchin zawtin Pathian thute an hrilh a. Heta tang hian Mizote veina lian tak neiin Williams-a hian an Mission hmunpui lamah Mizoram tlawh a dil zui a. Phalsak a nih angin kum 1890 khan a thuihhruaite nen Tlawng dung rawn zawhin Zoram an rawn lut a. March 15 ah Mualvum rawn thlengin hetah hian Mizo naupangte hmuin Pathian lehkhabu milem an sem a, Pathian fakna hla te an sak khum a. Williams-a te hi thla khat vel Aizawlah an cham a, hetih lai hi rambuai lai a nih avangin rawngbawlin an vakchhuak thei lo thung a . Meitei leh Khasi Kuli ho zingah an chetla tam ber a ni. William Williams-an Mizote min veina hi a ropui a, amaherawhchu hemi hnu lawk April 21, 1892 ah a thi ta hlauh mai a, a thil tum erawh a tihlawhtling leh ta lo a ni.
Kum 1871-a Bengkhuaia pasalthaten Alexandrapur thingpui huan an run a James Winchester thata a fanu Mary Winchester Zorama an hawn daih chuan Sapram thlengin thawm a nei hlian hle a. A hnua Mizorama missionary hmasa ber ni zuita Pu Buanga pawhin he thu hi kum 8 mi lek anih laiin The Torch chanchinbu-ah a lo chhiar ve a, a rilru a khawihin zan pawh a muttheih loh phah a, a nuin a hau hial a ni. He thu hian Mizoram chu sap ho hriatah a puangdarh ti ila a dik mai awm e. Tichuan Quakers member zinga mi hausa tawntaw Robert Arthington-an a sum leh pai hmanga rawngbawltu pawl Arthington Aborigines Mission a din hnuaia missionary hmasa Pu Buanga leh Sap Upa te chuan Mizoram chu rawn panin kum 1894 January 11 khan Sairang an rawn thleng a, Pu Buanga te thiandun lo thlen atang hian Mission hmalakna a alh zui ta reng a ni.

MISSIONARY TE HNATHAWH ROPUI
Kan sawi tak angin Mizote zinga chanchintha hril duh em em tu pahnih TH Lewin leh William Williams-a te duhna chu hlawhtling lo mah se, Zofate tana Pathianin a ruat bik Mizorama Pioneer missionary Pu Buanga leh Sap Upa te Mizorama an luh atang chuan Mizoram chu a hunlai khawvelah dakchhuakin hmasawnna lam zawi zawiin a pan ta. Pu Buanga leh Sap Upa kher kherin Mizoram an lo luhchilh hi a lawmawm dangdai hle a, Pathian miruat te an ni a tih loh theih loh.
Pu Buanga leh Sap Upate mi bik an nihna thenkhat i han tarlang teh ang.
Mak tak maiin Pu Buanga hi tawng lama mi ril, mi thiam, tawng thiam chak chi (multilingual) a lo ni hlauh mai a, Sap Upa lah Cambridge University chhuak, Ph.D nei ngat a lo ni bawk a. Hei hi hnam pakhat tana missionary hmasa ber ni tura thil pawimawh tak a ni. Mizoram an rawn luh hnuin Mizo tawng A, Aw, B min han siam sak ta a, Mizote lehkha zirtirin ziak leh chhiar kan lo thiam tan ta. A hnuah Mizo English Dictionary an han siam leh a, thumal 7000 zet an dah a, a bu lian zawkah phei chuan thumal 30,000 chuang an dah a ni. Heng mai bakah hian Bible lehlin hna an thawk bawk a. Mizote Chanchin Tha min hrilh a, thinlung takin Mizote min hmangaih a, Kristian hmasate inkhawmnaah pawh mittui tla pur khawpin Mizo hla an sa thei hial a ni. Pu Buanga leh Sap Upa Mizote tana an contribution ropui lutuk hi helai phek zimtea tarlan sen a ni lo.
Pu Buanga te hnuah hian Missionary tha tak tak an rawn chhuak a, Baptist Missionary Society leh Welsh Calvinistic Methodist Mission ten missionary rawn tirin kum 1897-ah DE Jones (Zosaphluia) chu Zoramah rawn lutin rawngbawl hna a rawn thawk a. Chutiang zelin missionary dang dang Aizawl leh Lunglei lamah an rawn chuang chhuak a. Pu Buanga nau Rev R.A. Lorrain te nupa pawhin kum 1905-ah Lakher Pioneer Mission dinin Mizoram chhim lam an rawn luhchilh a, Serkawra inbunin Mara hnam zingah rawngbawlna an nei a. Heng Missionary hrang hrangte hnathawh avang hian Pu Buanga leh Sap Upa te lo luh atanga kum 50 hnuah chuan Mizo mipui zawng zawng deuhthaw Kristian kan lo ni ta a ni.
Pathian rawng bawla Chanchin Tha min hrilh mai bakah hian tunlai khawvel changkanna tukverhah kan Zosap Missionary te hian min dahchhuah tir a, rawngbawlna atana tangkai si thil tam tak min hnutchhiahin min zirtir bawk a ni.

PRINTING PRESS
Kum 1911-ah Dr Peter Fraser-a’n khawl chhutna Press a rawn kenluh hmangin Mizoramah khawlchhut hna tan a ni a, Krista Tlangau tihchhuah a lo ni zui bawk a. He khawl chhiat hnu hian Col GH Loch chuan Welsh Mission hnenah khawl leina tur a pe a, hemi hnu hian kum 1914-ah lehkha chhutna press thar lei niin Chhim lamah pawh kum 1938 khan Treadle Printing Press lakluh a ni a. Hengte hi khawlchhutna lamah Zosapte sulhnu hmasa a ni.

DAMDAWIIN
Sap Upa khan tihdam rawngbawl hna a thawk tel thin a, a bangla kha damlo enkawl nan a hmang mai thin. Baptist Missionary Society hnuaia Zosap Nurse Miss E.O Dicks (Pi Dawki) hovin kum 1919 khan damdawi in din tan a lo ni ta a, hei hi vawiina Kristian Hospital Serkawn bul tanna a ni. He damdawiina doctor hmasa ber Dr HG Stockley (Dr Zomuana) chu kum 1957 khan a thawk tan.
Hmarlamah pawh Durtlang lal Pu M. Suaka’n Derhken tlanga Welsh Mission ram a pekah kum 1928 khan Mizorama missionary doctor puitling lokal hmasa ber Dr John Williams a hovin D. Thianga (compounder) leh Tlawmkungi te nen damdawiin an din a, hei hi vawiina Presbyterian Hospital, Durtlang kan tih hi a ni.

ZIRNA
Mizorama Missionary hmasa ber Pu Buanga leh Sap Upa te’n A, Aw, B min siam sak hnuin Mizoram an lo thlen atanga thla 3 hnu kum 1894 April 2-ah Thangphunga vengah sikul an hawng tan a, Thangphunga leh Suaka te chu zirlai hmasa ber an ni a, hemi hnu kum 1895-ah Mizo zirtirh bu (A Lushai Primer) chu siam niin hei hi Mizo tawng lehkhabu hmasa ber a ni. Rev DE Jones (Zosaphluia) chuan kum 1898 atangin sorkar puihanin sikul a hawng tan bawk a, kum 1897-ah Lungleiah sikul hawn a ni bawk.
Kum 1903 ah khaw 15-ah sikul a awm tawh a ni. Kum 1904-ah British Sorkarin zirna chu Missionary te kutah a daha, kum 1952 a sorkarin a laklet leh hma zawng kha chuan zirna chu missionary ten an enkawl a, hetih hun chhung leh sorkarin a laklet hnu thleng pawhin Zosapte hian Mizo mi ropui tak tak chherchhuakin vawiin thlengin ‘British made’ te chuan bawlhchian an dawl bik kan ti thin. Kum 1903-ah Pi Teii chuan Girls School a hawng a, hei hi vawiin thlenga PC Girls School kan tih hi a ni a, Lunglei lamah pawh chutiang bawkin Pu Buanga leh Sap Upa te BMS tirha Lunglei lama rawng an bawl hnu kum 1903 July 3 khan Serkawn Sikulpui an din bawk. Kum 1944-ah High Sikul hmasa ber Mizo High School chu hawn a ni a, headmaster chu Zosaphluia niin Chhim lamah pawh Rev RF Tucker a hovin kum 1961-ah Kristian High School din a ni bawk a ni.

BIBLE TRANSLATION
Pu Buanga leh Sap Upa te khan A, Aw,B an siam a Mizo tawng an thiam ve fu tawh hnu August 21, 1895 atangin Bible lehlin hna an thawh tak a, Luka ziak chu an lehlin hmasak ber niin hemi hnu hian Chanchin Tha Johan ziak leh Tirhkohte Thiltih an letling chhunzawm a, Rev DE Jones a lo chuanchhuah khan Bible lehlin kawngah hian puiin Lunglei lama an rawn chuanchhuah leh hnuah Zosapthara (Edwin Rowlands) te nen lehlin hna an thawk chhunzawm a, a hnua Pu Sandy-a khan a pui leh bawk. Bible bu pum letling tur hian inchan semin hmar lamah Pu EL Mendus kaihhruaina hnuaiah Mizo kristian hmasa ten lehlin hna an thawk a, Chhim lamah Pu Buanga hovin Kristian rawngbawltu hmasa ten an letling a, Pu Buanga haw hnuah Rev WAR Wenger, Rev J Raper leh Rev HW Carter ten an bei zui a. Nasa taka an beih hnuah kum 1959 khan Mizo Bible bu pum hmasa ber chu tlangzarh a ni ta a ni .
Zosapte sulhnu ropui tak hi kan sawiseng lova, a lian zual kan han tarlang mai a ni. Heng bakah hian Mizo tlawmngai pawl lian ber YMA chu kum 1935 ah Zosap Miss Katie Hughes, Rev EL Evans, Rev David Edward leh Mizo thalai te nen din a ni bawk
Mizoramin Chanchintha a dawn hi Mizo history-a bung pawimawh tak a nih avangin kohhrante pawhin kum 1994 January 11 khan Mizoram pumah Gospel Centenary kan lawm a. Pu Buanga leh Sap Upa in Chanchin Tha meichher chhi tura Zoram leilung an rah ni hi ngai pawimawhin sorkar pawhi state Holiday-ah a puang a, he niah hian Mizorama kohhran lian ber pahnih Presbyterian kohhran leh Baptist kohhran te chuan Chanchin Tha min pek avanga Pathian hnena lawmthu sawina hun an hmang thin a ni.
Isua Krista Chanchin Tha min hrilh a, Chhandamna kawng min kawhhmuh a, Kohhran min dinsak a. A AW B leh lehkha chhiar tur min siam sak bakah zirna sikul min din saka, lehkha min zirtir bawk a. Kan Thlarau leh taksa tihdamna rawngbawl hna thawkin nun dan mawi leh tha te min zirtir a. Kan hnam hmasawnna lungphum phumtute an ni. Ramhuai biakna leh hlauhna lak ata Lal Isua Krista Chanchin Tha-in min chhan chhuak a, chatuana nunna min pe a. Silh leh fen mumal tak pawh la inbel nachang hre lo, saruak deuh thaw kha an rawngbawlna avangin khawvel pumpui huapa inchei dan pangngaiin kan lo inchei ve ta a.
A AW B CH nei lo kha India ram hmar chhak state pariat zingah ziak leh chhiar thiam tamna ber kan lo ni ta reng mai. Maurap in chhe te te-a khawsa thin zofate kha tunah chuan in tha tak tak mawi leh nuam tak takah kan lo khawsa ve ta. Mizo mipuite chhim leh hmar chhak leh thlang ami ten tun dinhmun kan lo thleng ta hi an mahni vang liau liau a ni.
Kan ram sorkar, kohhran leh mipui zawng zawngte hian January 11, Missionary Day hi hlut na chang kan hriat zel a tul hle mai. He ni hi Baptist chauh tana lawmawm a ni bik lo a, Zoram pumpui tana ni lawmawm kan ram leh kan hnam hmelhmang thlak danglamna ni anihna hi theihnghilh lo ila. Zosapte hmalakna azara pawl ding thenkhat din champhaphaka state pum chhuti ai chuan he ni ngeiah hian Mizoram hian chhuti puang ila, Chanchin tha min pek avanga inlungrualin kohhran zawng zawngten urhsun takin Pathian hnena lawmthu sawina niah i hmang zawk teh ang u. He nia lawmthu sawi inkhawmna neih hi Zoram Kristian ten a bata kan bat a ni zawk ani tih hi i hre thar teh ang u.

PRESBYTERIAN KOHHRAN PATHIAN BIAK KALPHUNG

PRESBYTERIAN KOHHRAN PATHIAN BIAK KALPHUNG
-  Revd Chuauthuama

PATHIAN BIAK AWMZIA
Pathian biak awmzia hi sawi dan chi hrang hrang a awm thei ang a. Kan kohhran Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu- sawi dan hi lo thri chhuak ila
"Pathian bia’ emaw ‘Pathian chibai buk’ emaw kan tihte hi Saptawng chuan worship an ti a. "Pathian ropuizia hriat chian avanga zah leh tih leh ngaina chunga amah chawimawi tura a rawngbawl" tihna a ni. Chu chuan Pathian chawimawi leh fak te, a hnena sual thuphachawi te, lawmthu sawi te, inhlan te, thil dil te, a thu ngaihthlak leh a duh zawng apiang ti tura inpek te a huam a. Chu chu a tana rawngbawlna a ni nghal. ‘Pathian chibai buk’ chuan a lalna hmaa tlawmna a kawk a, chu chu Pathian chawimawina chu a ni bawk. Pathian chawimawi chu mihring thil tih theih sang ber a ni. ‘Pathian rawngbawl’ chuan a laka chhiahhlawh nihna leh thuawihna a kawk a; atana inpumpekna a kawk bawk. ‘Pathian bia’ tih chu amah nena inbiakna a ni a, a thu ngaihthlak leh a hnena kan duh zawng sawi chhuah vena a ni; chu chu Pathian nena inpawlna chu a ni a, induhna leh inngaihna thuk tak nei inpawlna a ni.
Pathian biak inkawm hi ringtute tih tur thil pawimawh tak a ni a. Lal Isua pawhin a ngai pawimawh a, "Mi pahnih emaw pathum emaw ka hminga an inkhawmna apiangah chuan an zingah ka awm si thin a" a ti a ni. A tisa put lai niah khan Pathian chibai bukna hmun sunagog-ah a kal fo thin. Kan Kohhran Thuirin No-9 naah pawh ringtu zawng zawng tihtur a nihzia kan hmu. Kristian Nun Kaihhruainaah pawh, "Pathian biak hi Kristiante tih dan tura pawimawh ber leh hmasa ber a ni a, an thlahthlam tur a ni lo a, an ngaipawimawh reng tur a ni" tih a ni bawk. A huhoa Pathian biak hi a pawimawh a, inchhem alh tawnna a ni. Mizo thukah thingfak pahnih lek kan tuah chuan a alh tha duh thin lo a, fak tam zawk kan tuah erawh chuan a alh tha duh thin. Chutia ang deuh chuan Pathian biak inkhawm hi ringtute inchhem alh tawn nan a tha hle a ni.

PATHIAN BIAK INKHAWMA THIL TIH NGEI NGEITE
Pathian biak inkhawmah hian kohhran hrang hrang(denominations) tih dan a inang vek lem lo a. Kohhran thenkhatah chuan thil chi hrang (element of worship) tih an ngah hle, chu lam chu sawi tul loah ngai ila. Keini Presbyterian Kohhran Pathian biak inkawmnaah chuan thil pali tih ngei ngei kan nei a. Hei hi eng inkhawmah pawh a tel deuh vek a. Hun engemaw bikah chuan thil pahnih khat telh loh luih a awm thei. Chung thil pali kan tih ngei ngeite chu keimahni tihchhuah bik ni loin Apostol-te hun lai atanga an lo chun than kha a ni. Chungte chu (1) Fakna hla sak; (2) Tawngtai; (3) Pathian thu chhiar; (4) Thuhril te hi a ni.
1. Fakna hla sak
Mizoramah chuan khawvel hmun danga an tih ve loh, inkhawm tan dar rik hmain kan zai thin a. Tun hma chuan zai loa ngawi renga thu thin tualchhung kohhran chu an awm awm e. Tunah erawh chuan tan dar rik hmaa zai hi tih ngei ngei turah kan ngai ta a ni ber. Kohhran thenkhatah chuan Kristian Hla Bu-a hla sak thiam loh deuh zir nan an hmang a, Synod Music Commitee-in hla zir tur rawn thlan chhuah chang pawh a nei a; chung hlate zir nan chuan hmang tawk an awm a, a tha ang reng
Tualchhung kohhran tam berah erawh chuan ‘innghahkawmna’ ni pah fawmin kan lo zai a. Hlim lai deuh phei chuan inkawm tan dar rik tawh pawhin hlimna kan um luat a leiah tawpsan zai pawh kan rel hlei thei mang lo ta fo mai. Hei hi ngaihtuah chian deuh a tul khawp mai a. Inkhawm tan hun pel dawrh khawpa kan hlim na maw tih avanga zai chhunzawm hi chu bansan ngam a tha. Inkawm boruak a khawih danglam lutuk thei a, inkhawm hruaitu inbuatsaihna ang pawh tihkim hleih thieh lohin a awm phah thei a ni. Tan dar a rik hnaih tawh hi chuan kan hla sak lai a tawp laklawh a nih pawhin hla thlang kher loa ngawih zui mai hi zir thiam ila a tha khawp ang. Hla kan thlang leh duh hman a nih pawhin hla chang tlem deuh, sak zawh thuai chi tal thlang thiam ila. Tan dar rik dawn tepa hla sei tak thlan te hi chin loh tur a ni. Kan hla sak lai ena chang laklawh atanga sawi nawn mai pawh hreh loh ngam a tha ang.Kan chhinchhiah tur pawimawih tak chu dar nawn a nih hma hi chuan Pathian bia (worship) kan la ni chiah lo a; dar nawn atang chiahin Pathian biak inkawm chu tan a ni; chumi tan hin dik taka min tantir thei lo tur khawpa hla nawn hi chin loh a tha zawk. Inkhawm hruaitu thenkhat an han ding chhuak a, "Kan Pathian biak inkhawm kan lo chhunzawm zel ang a" an tih pawh hi a dik zan lo; chu ai chuan, "Kan Pathian biak inkhawm kan lo tan tawh ang a" an ti tur a ni zawk ang.
Pathian biak kan tan tak hnuah hian mipui chan a tam lutuk thei lo. Hla sak hi mipui chan awm chhun a ni deuh mai a; chuvangin kan inkhawmah hian hla sak hi kan uar thiam a pawimawh. Tunlaia inkhawm tam takah inkhawm hruituin hla a thlang mang lo thin a. Mipuite tih ve tur an siam tlem tihna a ni. Hla sak uar tih vanga kan tuipui zawng hla pakhat lek nawn tlut tlut tir tihna erawh a ni lo, Mizoram Presbyterian Kohhran Pathian Biak Inkhawm Hruaina bu tharah chuan inkhawm pangngaiah chuan hla pathum tal sak ni se tih a
Chairman-in hla thlan reng rengin thu chunga sak tur tia-a sawi lang kher a nih loh chuan ding chunga sak turah ngaih ngheh mai tur a ni. ‘Ding chungin kan lo sa ang a’ tih hi a ngai lo. Eng emaw bikah thu chunga sak tha zawka a hriat chuan, "Thu chungin kan sa ang’ a tin chauh zawk tur a ni. Tunlaiin inkhawm hruitu tam takin ‘Ding chungin kan sa ang’ an tih kher thin hi tun hma atanga Presbyterian Kohhranin Pathian biak inkhawmah kan tih dan a ni .
Hla thluk chungchangah pawh sawi hlek tur a awm. Kristian Hla Bu-ah hian lengkhawm zai chauha sak chi a awm a; a tam ber erawh chu solfa thluka sak theih a ni a. Solfa thluka sak chi thenkhat chu lengkhawm zai thluka sak theih ve vete hi a thlangtuin a dih dan a sawi a nih loh chuan solfa thluka lak mai tur a ni a; hla hruaituin lengkhawm zai thluka lak ngawt hi a kalhmang a ni lem lo. Chairman tan hla thlan thiam a pawimawh khawp mai bawk. Call to worship zawha sak tur hi chu Pathian fakna leh chawimawina lam hla ngei ni thei se a duhawm. Kristian Hla Bu-a awm lo hla thlan hi tih loh a tha hle bawk.
2. Tawngtai
Pathian biak inkhwmah chuan fakna hla sak ang bwkin tawngtai hi tih ngei chi, thil (element) pawimawh pakhat a ni. Tawngtaina chi hrang hrang a awm a, a eng ber pawh hmang ila mipui aiawha ding kan nih avangin ‘Kan’ tih hman thin tur a ni. Kan tawngtaiin kan koh (address) chu ‘Pa Pathian’ ni zel sela. Tunlaiin mi thenkhatin "Aw ka Pa, Thlarauthianghlim" tih an ching a; heti ang hi hmasang ata Kohhranin Pathian an koh dan a ni ngai lo. Synod Worship Committee-in Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu-ah tawngtai chungchang heti hian a sawi: "Thil dil tawngtai a nih chuan "Pa Pathian" hnenah kan mamawhte sawiin "Lal Isua Krista" hmingin kan dil tur a ni. "Isu, i hmingin kan dil a che," tih hi pumpelh tur. "Kan dilin kan rawn inhlan e," tihte pawh tawngtai dan tha a ni lo. Dilna a nih chuan dilnaa a tihtawp a tha a, inhlan tawngtai a nih chuan "Isua Krista hmingin kan inhlan/hlan e," tih mai tur a ni. "lawmthu sawi chungin kan dil a che," tih pawh hi a hmaa lawmthu kan sawi kha a tawk a. A tawpna atana kan hmang duh a nih chuan "Lal Isua hmingin lawmthu kan hrilh a che," tia Amen zui mai a tha. Hei hi zawm tlang thei ila, a tha ang. Kan tawngtaiin intithlarau mi taka "Kan dilna min hlawhtlintir dawn avangin lawmthu kan hrilh a che" tih hi chih loh a tha.
3. Pathian thu chhiar
Bible chhiar hi uluk taka tih tur a ni a. Tantu leh thuhriltu chuan Bible ngah chhan an nei a, Chaiman erawh chuana ken kan a la ngai. Bible chhiar laia ken dan hi uluk a ngai hle. Chairman emaw tantu emaw thuhriltu emawin thiam taka Bible chhiar tum tur a ni. Mizo tawng lam dan dik hriat a pawimawh a, lam dan dik loa lam chuan a awmzia a danglam daih thei a, awmze nei miah lo pawhin a chhuah thieh a ni. Chuvangin a lam dan dik zir thiam a pawimawh em em a ni. Sam kan chhiarin ‘Sam number za-na’ tih ang chi hi tih dan tur a ni lo. ‘Sam za-na’ tih mai a tawk; number tih tel kher hi a chungtlai mai mai a ni.
4. Thuhril
Presbyterian Kohhran Pathian biak inkhawmah chuan thuhril hian hmin a chang laipui hle. Chuvangin Worship Committee pawhin thuhril chungchang heti hian Pathian Biak Inkhawm hruaina Bu-ah kaihhruaina a ziak a; "Kan Kohhran hian thuhil rawngbawlna hi a ngaih pwimawh em avangin thuhriltu mawhphurna hi a sang hle a, mipuiin a lakah an beisei sang hle bawk. Chuvangin heng a hnuaia mite hi ngai pawimawh ngei sela.
Thuhriltuin a tumte hre reng chungin thu hril thin rawh se. Tawngkam hman thuah duhtuii fimkhur hle thin sela, Pulpit-a sawi awm leh awm loh thiar thiamin zahawm leh awihawm takin thuia sawi thin rawh se. Pathian mite chawmna hmin a hi tih hre rengin zah tak leh fimkhur takin Pulpit hmang thin tura beisei a ni. Hmun hman thiam hi thuhriltu tan a pawimawh, thuchah sawi bakah vawi khat tawngtai leh hla pakhat thlan a tawk. Inkhawm zawng zawngte sawt tlanna tur thuchah, ninawm hman loa sawi thiam a tha. Mahni inhlil chiam loin Pathian thuchah sawi mai tur a nih inhre reng rawh se. Kan Kohhran thurin te, inkaihhruaina te leh zirtirna te tihhlawhtling zawng leh tihhmasawn zawnga thu hril thin tur a nih inhre reng bawk rawh se" Thuhriltuin thupha chawi lo tura ngaih a ni a; mahni inthiam chawpna ni awm taka thupha chawi phei hi chu a tih chi loh lehzual. Thupha chawi loh theih loh hun a awm a nih pawhin a mawi tawka chawi a tha.

INKHAWMA MAWHPHURHNA PAWIMAWH CHELHTUTE
Pathian biak inkhawmah hian mawihphurhna bik neite an awm thin a. Hengte hian an chan theuh hi uluk tak leh zahawm takin an tih a pawimawh a, an mawhphurhna theuhte fel fai taka ti thei turin inbuatsaihna tha leh tha lo hian inkhawm boruak a sawi danglam duai thei tih hriat a tha.
1. Chairman
Inkhawm hruaitu Chairman mawhphurhna a lian hle a. Inkhawma hun neite ko chhuaktu a ni satliah mai lo. Chuvangin Chiarman hi uluk takin a inbuatsaih hmasa thin tur a ni. Chairman chuan a bul atanga a tawp thlengin inkhawm hruai thin sela. Thuhriltu hnena ‘hun tawp thleng’ pek hi hawihhawmnaah kan ngai a, mahse a tha ber lem lo. Pathian biak inkhawmnaah hian Pathian laka kan hawihhawmna bak mihringte chunga hawihhawm luih teh chiam a tul lo. Pathian kha kan pawisak leh zah ber tur a ni a, a lakah kan inphah hniam ang a. Inkhawm chhungin thil eng emaw Biak In chhungah emaw, a pawn lam hnaivaiah emaw lo thleng palh thei a ni a; chuti ang a lo awm palh hlaih a nih chuan Chairman chu thu pawtchata hih tih dan tur relfel tur a ni a, a bul atanga a tawp thlengin a mawhphurna hi a chelh tlang a tha ber a. Bialtu pastor emaw chu hun tawp tleng pek a sual lo.
Chariman in Pathian be tura sawmna ‘Call ti Worship’ nei hmasa loa mahni vei zawng sawi hmasak hi thi tih chiu a ni lo. Pathian be tura sawmna ‘Call ti Worship’ tawi fel takin nei sela, chawimawina lam emaw inhlanna lam hla emaw tlangin tawngtai zui sela. Call to Worship hi Pathian thu chhiar pangngai a nih loh avangin sawi zui (Comment) a ngai lo. Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu tharah khan Call ti Worship zawhah ‘Amen’ tih hi dah zel a tha a; hei hi tun hmaa tih dan a nih loh pawhinh dan phung reng a ni e. Tun hma chuan Chairman in Pathian thu sei deuh hlek chhiar an chin g; chuti anga an chhiar chhan ber pawn rawn inkhawmte khan mahni in lamah Pathian thu chhiar an ngaithla khat em a, Biak Ina chhiar an ngaihthlak kha an hriat chhun a ni deuh mai tih vangin an chhiar duham thin a ni. Tunlai hian Chiarman thenkhatin Call to Worship an neih hnuah ‘Pathian thu dang kan ngaithla leh ang a’ tih an ching ta viau mai a. Hei hi a tul lem lo a, Call to worship-ah hian Bible thu kan hmang a nih pawhin Pathian thu chhiar pangngai anga chhiar a ni lo. Chairman-in Pathian thu a chhiar chhunzawm duh a nih pawhin ‘Pathian thu dang’ ti loin ‘Pathian thu i lo ngaithla ang u’ tih mai a tawk.
Chairman hi tawngtai ngei tura ngaih a ni. Chairman tawntai hi a sei tur a ni lo a. Inkhawm lo kalten tih tak zeta Pathian an pawl theih nan tawi fel takin dil sela, thil chi hrang hrang tam tak sawi duah a ngai lo. Tantu neih inkhawm a nih phei chuan tantu chham awmte lo chham khalh loh hram a tha. Hla thlan hi a number fel taka sawi a, chang khatna emaw tal chhiar chhuah hmasak a tha. Chairman chuan a tih tur chu fel takin ruahman lawk sela. Thut hun leh din hun, tawngtai hun, indawt fel taka rem tur a ni. Inkhawmhote hriat theih ngeiu tura tawng chhuah tur a ni bawk. Chairman awka chhuak hian inkhawm boruak a kaihruai thu hle a; a bul tanna atanga zawi seta a tawng chhuah chuan inkhawm boruak a nung thei lo ang.
2. Kohhran Secretary
Kohhran thupuan hi Secretary hna a ni a, a awm loh erawh chuan Joint Secretary emaw mi dang emaw thu puangtu tur insiam rem a ngai thin. Kohhran thupuan hi inkhawma thiltih ‘element’ pawimawh tak a ni. Kohhran ziaktuin Pathian biak inkhawma puan awm chi chu tawi fal taka puan tur a ni. Kohhran inkhawm programme puang hmasa ber sela, chumi hmuah chuan thil dang puang sela. Kohhran thupuan hi fiamthu nena chawhpawlh chi a ni lo a, zahawm taka puan tur a ni. Kohhran Hmeichhia leh KTP lam puan tur pawh Secretary hnenah pek khawma puantir a tha ber.
3. Tantu
Inkhawm tantu dinhmun hi a pawimawh hle. Kohhran Committee-in rawngbawltu pawimawh a thlan chhuah bik zinga mi a ni a. Tunlai chuan kohhran thenkhatah tantu-a ding thei ang tam tak avangin Pathianni chawhnu inkhawmah pawn tantu ruat an ni ta zel a; Pathianni zan tih chauhah lo chuan tantu ruat an ni ta. Tantu chu kohhran mipui aiawha ding a nih avangin uluk takin a inbuatsaih tur a ni a. Pathian thu a chhiar dawn pawhin a bu hming, bung leh chang zat fiah takin a sawi hmasa tur a ni a, a chhiar zawhah, "Lalpan a thu malsawm rawh se" tih thin tur a ni. Tantu hian a tawngtaiin mipui aiawhtu a ni tih a hre reng tur a ni a, mi mal tawgtaina thu chham ang chi chu tih loh a tha.
4. Hla hruaitu
‘Hla hruaitu’tih hi tun hma deuh tawngkam a ni awm e, tunah chuan ‘khuang vawtu’ emaw ‘khuangpu’ emaw tih tawngkam kan hmang ta deuh ber. Khuang vuak hi mi zawng zawng thiam chi a ni lo, mi bik deuh an ngai thin. Khuang vawtute dinhmun hi a pawimawh khawp mai a. Kohhranin khuang vawtu a neih that chuan Pathian biak inkhawm zai a nungin a tho tha thin a. Khuang vawtuin sin rata hla a lak chuan inkhawm zai boruak a tho thei lo. Khuang vawtu hi dinhmun pawimawh tak chelhtu an nih avang leh Mizo inkhawmah chuan tan hmaa zai kan chin avangin kal hma ngei tura beisei an ni. Khuang vawtu chuan Hla Bu-a inziak ang takin hla a sa thin tur a ni a; khuang vawtu tan hla sak sual hi a inhmeh lo bik a ni. A hma lama kansawi tawh angin hla thlangtu (Chairman/Thuhriltu)-in emaw sak dan tur a sawi lawk a nih loh chuan solfa thluka sak chi chu solfa thluka lak a tha.
5. Thawhlawm khawntu
Programme eng emaw bik a nih loh chuan Mizoram Presbyterian Kohhran inkhawmah chuan thawhlawm hi Chawlhni zingah leh zanah khawn a ni ber thin a; Pathian biak inkhawma thiltih ‘element’ pawimawh tak a ni. Sunday School inkhawma thawhlawm khawn hi kohhran hrang hrangah tih dan a inang lem lo. Kohhran thenkhatah chuan hming lam laiin pawl tinah khawn a ni a; kohhtan tam takah erawh chuan a hranin khawn hun siam a ni a. Kohhran Secretary-in thu a puan laiin an khawm deuh ber a; hei hi hun ren vang mai niin a lang. A nihna takah chuan thawhlawm khawn hi Pathian biakna element pawimawh pakhat a nih vangin thil dang tih ruala lo khawn chu a tha ber lo; thawhlawm khawn laia hla sak erawh chu thil inkawp remchang pangngaiah ngaih a ni. "Thawhlawm" tih hi a hming pangngai reng a ni a; tunlaiin mi tam takin ‘thilpek’ tiin an sawi thin.
Thawhlawm hlantu pawhin inkhawm hruaituin hlan tura a hrilh ang takin hlan mai sela. Inkahwm hlan nawn emaw thil dang chham tel duah emaw a ngai hran lo. Thawhlawm hlan hi Chairman-in a tih nghal mai hian hun a hek lo bawk a, a hlantu tur midang han koh vel hi phung thlukna chi khat, tul tak ni lem lo a nih avangin pumpelh theih a ni.
6. Thuhriltu
Mizoram Presbyterian Kohhranin a hman danah chuan ‘Thuhril’ tih leh ‘Thuhriltu’ tih hi tawngkam hman deuh bik a ni.Hei hi Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu tharah pawh hman dan a ni. Tunlaiin inkhawmpuiah emaw, campaign/camping nikhuaah emaw Sap tawng hmangin ‘Speaker’ tih kan hmang uar hle a. Kohhran tam takah chuan ‘Thuhriltu’ tih tur hi ‘Thusawitu’ tih tawngkam an hmang. A dik lo hul hual zawng a ni lem lo na ang a, ‘Thuhriltu’ tih hi hmang tlang ila, a duhawm ber ang. Programme bik emaw-ah erawh chuan ‘Thuchah sawitu’ tih hman a ni thin.
Mizoram Presbyterian Kohhran chuan thuhril hi kan ngaih pawimawh em avangin a hrilna hmun pulpit pawh bang leh bang inkar lai takah kan dah a. Thuhriltu chu a thieh ang tawka nasain a inbuatsaih tur a ni a. Pulpit tlang atangina a inbuatsaih mang lo thute a chhak chhuak mai mai tur a ni lo a. Rawngbawlna dinhmun pawimawh luahtu a nih ang ngeiin a mawhphurhna chu a ngai pawimawh tur a ni. Intihthlarau mi nih duh avanga pulpit tlanga dawn thar leh tla chawp sawi a tum tur a ni lo. Pathian thu hi a zahawm avangin kan thusawi tur chu theih tawpa nasaa inbuatsawih thin tur a ni. Pulpit hi ngampa taka fiamthu thawh nan hman loh a tha bawk. Pulpit a awm tawh hnuah lam tura chhuk loh a tha.
7. Zaipawl
Pathian biak inkhawmah hian zaipawl kan nei thin a, inkhawmpui nikhuaah phei chuan zaipawl eng emaw zat an awm thin. Synod Inkhawmpuiah chuan kum 2000 atang khan zaipawl member-te mahni thuthmun atanga lo pen chhuka maicham hmaa din tlar hi tihtawp a ni. Inkhawmpui dangah pawh hian kal chhuah kher hi ti lo ngam ila a tha ngawt ang. Inkhawm hruaitute hian zaipawl zai tura an sawmin ‘Hla hlan turin’ an sawm fo ta mai a, hla hi hlan tur a ni lem lo a, sa tura koh mai a tawk hle. Zaipawl member-te hi Biak Ina inthuamna awm renga inchei a tha a, chet vel danah pawh mawi leh fel taka chet vel a ngai. Mi mit tikham thei thlen lo tura riltu an pek thieh nan mahni inthunun a pawimawh.
Zaipawl hian anmahni hla duh zawng leh mawi tih zawng hi an thlang duh khawp mai a. Pathian biak inkhawma sak awm mipui hneh thei tur an thlan thiam a pawimawh hle. Ruah tham loh hla thar sak hi intihtheihna atan hman tur a ni lem lo ang a; hla hlun leh nghet, kohhran mipui chawm thei tur sak a tha ber ang. Biak Ina an hla sak hi inelna a ni lo tih an hriat a tha a, inchhem mawi mawi siak lam zawnga kalpui tur chi a ni lo, taksa intheh kual vel dan pawh hi lutuk a awm thei ang.

MIZORAM KOHHRAN HISTORY PAWIMAWH BIHCHIANNA

MIZORAM KOHHRAN HISTORY PAWIMAWH BIHCHIANNA
– Vanlalchhuanga



Mizoram Kohhran History pawimawh tak, Mizoram leilunga Chanchin Tha hla hmanga puan hmasak ber hun te, Chanchin Tha sawi hmasak ber hun te, Chanchin Tha thlen ni te, Presbyterian Kohhran din hunte hi bihchian tula ka hriat avangin he thu hi ziak ka ni. (Mi thiamte chhunzawm atan)

1. Vailian tum 1-naa lo kal Sap sipaiten December 25, 1871 Krismas Mizoram hmun 2 a an hman kha Mizorama Kristian Service awm hmasa ber, hla thu hmanga Isua pian thu puanna hmasa ber a ni: Zoram Vartian ziaktu Pu Lalhruaitluanga Ralte chuan “Kum 1871 December ni 25 hi Mizorama ruai theha Krismas hman hmasak ber a ni” (Zoram Vartian p-105) tih thu hi a pawimawh hle. He Krismas ni hi chhim lamah chuan Tlabung bulah an hmang a; hmar lama an hmanna hmun erawh a tarlang lo.

Hmar lama Krismas an hmanna hmuna thil thleng hetiang hian ziak : “Krismas ni hi hmar lam Vailian pawhin nilengin indo nan an hmang a…tlaiah krismas ruai an theh a. An ruaitheh lai chuan Mizoho chuan an kap reng a. Officer ho chu hlim takin an zai dual dual a, Krismas hla an sak chhung zawng chu Mizo silai ri a reh a, an lo ngaithla a. An zai ri a reh veleh an kap zui lehnghal zel a ni” (Zoram Vartian p 105) tiin.

Vailian tum khatnaa lo kalten Krismas nia hla an sak hi krismas hla, Isua pian puan chhuahna hla a ni ngei ang a. An zai ri hi Mizo tlangval silai kaptute khan an hria a, ngaihthlak an duh avangin indona silai pawh an kap ri zui lo hial mai a ni awm e. He chanchin hi ropui hlein ka hria. Hetih laia Tlabung vela sipai officer lian Thangliana kha,(T.H.Lewin, Tlabung DC ni zui) Mizoramah rei tak lo awm tawh a, Mizo nupuiah hial neitu a ni a; amah kha ringtu tha tak, Mizote hnena Chanchin Tha thlen tul ti em emtu a ni bawk. Tlabung bula Krismas an hmannaah pawh khan a tel ngei a rinawm.

Mahse, he Krismas, Lal Isua pian thu hla hmanga an puan chhuahna hi Mizorama Chanchin Tha thlenna hmanrua a ni lo va, sulhnu a neih zui hriat tur a awm lo. December 25, 1871 Krismas ni, Mizoram hmun 2 a hmangtute kha Chanchin Tha hril tura lo kal an nih miau loh avangin sulhnu a nei zui lo pawh hi a awm hle e. Tul ta zawk chu Krismas an hmanna hmun 2 te hi dapchhuah a, Hriatrengna Lungphun tha tak siama, humhalh ni thei se a tha hle.

2. Rev. William Williams 15.3.1891-a lo kal kha Mizote hnena Chanchin Tha hriltu hmasa ber a ni: Rev. William Williams, Welsh missionary, Khasi ram Shella hmuna a thawh lai khan, Sylhet tan ina Mizo lal tangte hmu turin a va kal a, Pathian thu a va hrilh a, mahse, an hre thiam lo. Heta tang hian Mizote hnena Chanchin Tha hril duhna lian tak a nei ta a; Mizorama luh phalna a hmuh veleh thian 3 hruaiin Tlawng luiah lawngin an lo kal a, March 15, 1891 Pathianni khan Kutbul lui chhuahah Mizo lal Liankunga khua Mualvum mipa naupang kum 10-15 vela upa 8/9 te hnenah Bible milem te an pe, hla an sa a, Pathian thu an sawipui a, naupangte hian ngaihnawm ti takin an ngaithla a, zai tir an tum erawh an hlawhchham a. An zingah hian puitling lutuak tawh pawh a tel ve a.
Aizawl an lo thlen hnuah Aizawla inhlawh fa Meite te, Naga leh Khasi te leh Mizo te ko khawmin Pathian thu an sawipui thin thu hetiang hian a diary-ah a ziak – “Pathian lehkhabu milemte kan la khawm a, an ngaina hlein ka hria. ‘kan fate tan kan hawnsak ang’ an ti theuh va. Pathian thu hrilh talh talh kan tum thin a, ‘Pathian chu a tha’ an ti vek a ni” (Zoram Vartian p-171 Kristian Tlangau 1953, April chhuak lak chhawn). Rev. William Williams te thianho hi April 17,1891 khan Aizawl chhuahsanin Khasi ram panin an hawng leh ta ni. Rev. William Williams hian “a ram leh mihring kan hre chiang hman ta lo” (Zoram Vartian p-173 Kristian Tlangau April 1953 chhuak lak chhawn) tih thu a sawi. He thu hian Mizote hnenah Chanchin Tha, thu leh hlaa a puanin Mizo lairil a thlen lo tih a tarlang a, Mizo zinga missionary hnathawh a châkzia a tarlanna a ni tel thei bawk. Vanduaithlak takin 21, April 1892 khan a thi a, Khasi ram khawpui Shillong-ah an phum a, a uihawm ngawt mai.

Rev. William Williams kha Chanchin Tha hrilna hmun atan kawng dapa Mizorama lo kal a ni. He a hun remchanga Mizoram leilungah ngei Chanchin Tha a sawi hi atan leh Mizote tan a hluin a ropui ngawt mai. Rev. William Williams lo kal hian Mizoramah sulhnu hnutchhiah nei lo mah se, Mizoram chu Welsh ram Kohhran mission field a nih phah kha a lo kal rahchhuah a ni. Mizoram Chanchin Tha hril hmasa bertu lo thlen ni leh Mizoram leilung a rahna hmun Kutbul lui chhuaha Hriatrengna Lungphun a ni hi a lawmawm hle. A lo kal hian Chanchin Tha sulhnu hnutchhiah a neih loh avangin a lo kal ni hi Kohhran hruaitu hmasaten Chanchin Tha thlen nia an pawm lo kha dik hlein ka hria. A lo kal ni Chanchin Tha thlen nia pawm thar hi Mizoram Kohhran History ti hmaimawktu a ni zawk hial lo maw?

3. Pu Buanga leh Sapupa te hi Mizoram Chanchin Tha meichher mit lova chhi alhtute leh thlentute an ni: Anni pahnih hi an chanchin kan hriat tawh sa an nih avangin, an chanchin sawi thui ngaiin a lang lo. Anni 2 hi Mizorama Mizote tana missionary lo kal hmasa ber, Mizorama Chanchin Tha thlentua kan lo pawm tawhte kha an ni. Chanchin Tha thlenna tura thil tul zawng zawng te kha an thawh rah atanga lo awm a ni ti ila kan sawi uar lutuk lo vang. Mizorama lo luha Chanchin Tha hril tum hian kum 3 lai Mizoram chhehvelah an kal kual a; hemi chhung hian Mizo tawng tlem azawng an thiam hman a, Mizo A AW B siam dan tur pawh an ruahman tan nia hriat a ni.

Mizoram an lo thleng a, Mizorama Chanchin Tha a thlenna turin rim takin hna an thawk nghal char char a. Mizo A AW B siamin ziak leh chhiar an zirtir a, Bible an letling a, Hla bu tê (hla 18 awmna) an buatsaih a, Thuinchhang Bu an letling a, Pathian thu an hril a, Biak In an sa a, inkhawm te, tawngtai te an zirtir a. Hetianga rim taka an thawh hnuah an lo thlen (January 11, 1894) atanga kum 2 (1896) hnuah Taibawnga leh mi pakhat (a hming hriat loh) kristian-ah a inpe ta a ni. Vanduaithlak takin Taibawnga hi baptisma chang hman lovin a thi a; kum 1897 December 31 ah hnathawh tur hma bak tam tak neiin anmahni tirtu Arthington Mission ten an ko haw ta ni.

Pu Buanga leh Sapupa te hi baptist kohhran mi ni mah se, Mizorama an awm chhung khan Baptist Kohhran din tumin hma an lo va, anmahni tirtu Arthington Mission duh dan angin, Chanchin Tha an hril a. Kristian-a Mizote min siam kha an thahnemngaihna ber niin a lang. An haw hmaa lo kal Pu Zosaphluia Welsh Presbyterian Missionary te nen khan thla 4 lai an awmho hman avangin, an hnathawh chhunzawn dan tur mumal takin an inhrilh ngei ang. Tichuan, kum 1898 ah Khuma chu kristian-ah a inpe a, a hnua inpe Khara nen June 25.1899 ah Pu Zosaphluia’n baptisma a chantir ta a ni; Mizo kristian baptisma chang hmasa ber an ni ta a, Kohhran a piang ta a ni. Welsh Presbyterian Kohhran Ordained Pu Zosaphluia kha Mizoram Presbyterian Kohhran dintu a ni. (Pu Buanga leh Sapupa te khan Kohhran an din hman lo)

Pu Buanga leh Sapupa te kha Mizoram Chanchin Tha thlentuah chhim leh hmar Kohhranin kan pawm avangin, an lo thlen ni Jan. 11, 1894 Golden Jubilee hi 1944 khan kan lawmho tawh a. Kum 1994 ah Centenary kan lawmho leh anih kha. Anni 2 hi Mizo mipuite’n Mizorama Chanchin Tha thlentuah nghet takin kan pawm tih tilang chiang em emtu chu January 11 (Missionary Day) hi sawrkar chawlh (Holiday)-ah hial hman a ni. Mizorama Chanchin Tha lo thlen theihna tobul Pu Buanga leh Sapupa te aia Mizote tana mi hlu hi an awm thei tawh lo vang.

Kum 1940 daih tawha chhim leh hmar Kohhranin lungrual taka an pawm tlan tawh Jan.11, 1894 Mizoram Chanchin Tha thlen ni hi tihdanglama a aia ni pawimawh zawk neih hi Kohhran kal zel tan a that zawkna leh a tangkai zawkna hriat a har hle a; Mizo ringtute inlungrual lohna tura Setana hmanrua a nih a hlauhawm hle. “In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hrereng ula, an awm dana thil chhuak chu ngaihtuahin, an rin dan zir rawh u” Heb.13:7 hi a va pawimawh em!

Heng hun pawimawh tak takte hi hetiang hian i chhinchhiah teh ang u:
1. Krismas hla hmanga Chanchin Tha Mizorama puan ni hmasa ber December 25, 1871.
2. Rev.William Williams Mizorama Chanchin Tha hriltu hmasa ber lo kal March 15, 1891.
3. Pu Buanga leh Sapupa Missionary lo kal hmasa ber, Mizo Kristiana siamtu hmasa ber, Chanchin Tha mei mit lo va chhi alhtute leh thlentute lo kal ni January 11, 1894.
4. Rev. Zosaphluia Mizo Kristian hmasa berte Baptisma chantir ni June 25, 1899 Mizoram Presbyterian Kohhran din ni.
Heng ni pawimawh zingah hian January ni 11,1894 hi Mizoram tan a hlutna a sang hle.

Monday, 11 September 2017

BABULON KHAW ROPUI

​BABULON KHAW ROPUI MILEM BIAKNA

BABULON Khawpui ropui tak hi Lal nunrawng tak Nimroda din Ni a sawi Ani. Nimroda hi Nova tu te zinga Pakhat ani. (Gen 10:8-20). He BABULON KHAW ROPUI hi a hunlai a Khawpui pawimawh leh ropui ber ani. He BABULON KHAW ROPUI tak hi a zau zawng ringawt pawh mel 15 bial Ani.

Rom Historian ropui tak mai Herodutus chuan ti hian a sawi " He BABULON KHAW ROPUI kulh bang san zawng hi Ft 350 lai a sang ani a, a kulh bang chhah zawng pawh 87ft lai ani. Kulh bang in nghahna hi 35ft lai a thuk ani bawk. Kulh bangah hian Sakawr tawlailir pathum thawl deuhin an tlan thei dawn tihna ani. Tin, he kulh bang chungah hian a kual chhuakin duty post 250 zet mai kulh bang chungah hian siam ani bawk.

Chumai ala nilo, kulh bang pawn lamah kulh hual chhuakin tui luan kawr thuk tak siam ani a, he tui luankawr hi Euphrates lui atangin tui luang khat tur chu an la kawi bawk ani. Hemi an siamna chhan chu hmelma ten rawn run dawn tase kulh bang an rawn thlen hmain helai kawr hi an daikai phawt angai dawn ani.

Hetiang khawp a khaw ropui hi Lal Nimroda chuan a din ani. A Khawpui din dan atang reng hian Lal chak tak leh thil ti thei tak ani tih alang awm e.

TUNGE NIMROD-A?

Tui let leh Abrahama hun inkar Kum 400 tla chhung a Lal ropui tak chu Nimroda hi ani. Nova fapa Hama tupa ani (Gen 10). Genesis bu a kan hmuh angin Nimroda chu Sapel mi chak tak Lal ropui tak ani tih kan hmu a. BABULON KHAW ROPUI dintu anih mai bakah BABEL in sang satu Ani bawk.

Bible kan en chuan Bible a mihring hming thenkhat te chuan awmzia leh kawh bik an nei thin. Chutiangin Nimroda hming pawh hi Hel (rebel) tihna ani. A hming hi a pu zo hle a a chhehvel a cheng te nen a inlungrual taka awm ho aiin a thiltih theihna leh Sipai chakna hmanga awp beh duh zawk tu ani.

Juda Historian lartak Josephus chuan tiang hian a sawi " Nimroda hi Lal nun rawng tak ani, a mipuite chu amah a intulut vek turin a siam a, chumai niloin Pathian lakah phuba lak a tum bawk ani. A phuba lak tum dan chu Tui let nasa tak pawh lo thleng leh mahse, a chim phak loh khawp a sang in ropui din kha phuba lak nana sak a tum ani" tiin.

Nimroda hian khawpui ropui tak tak a din belh zel a heng, Ninevi, Erek, Akkad,  Kalne leh khawpui dang tamtak a din bawk ani.

He Nimroda hi Pathian hrelo mi, mahni indah ropui duh mi , serh leh sang engmah nei lo,Nupui atan pawh ama nu ngei nei duh mi ani. He anupui ama nu ngei pawh hi Nu lerh tak leh Nawhchizuar niin thawnthu hlui thenkhat ten an sawi.

Nimroda hi he khawvela Milem Pathian biakna tichhuak tu, Lal nunrawng tak a mipuite chunga nunrawnna hmanga roreltu (dictator) hmasa ber ani bawk.

Heng Milem Pathian Baal, Bel , Tamuz te hi Nimroda tihchhuah hi ani.

Pathianin a huat em em Mai Milem biakna Jerusalem Temple  hmar lam luhna bulah Israel Hmeichhia te ngeiin Tamuza ngaia an lo tap vel anih kha Ezek 8:14 Pathian thinurna kha Milem biakna khan a ko chhuak ani...

SEMIRAMIS HI TUNGE ANIH?

SEMIRAMIS tih chu Sumerian tawng chuan Sammur-amat ani a, Chu chu Hebrai tawng chuan Sinar tih ani. Genesis ziaktu in In the land of Sinar (Sinar hmunah) tih a hmanna chhan chu kan hrethiam mai awm e.

Eusebius a sawi dan chuan SEMIRAMIS hi Nimroda nupui anih mai piahlamah anu ani bawk a, Henu Leplerh tak hi Nova tunu Cush a fanu te zing ami ani e tiin a ziak ani.

Thawnthu hlui thenkhat sawidanah chuan he nu lepchiah tak mai hi Nimroda nen an inneih lai in midang fa a pai a, chu chu Nimrod an a hriatin a thinur hle a, tha hial a duh ani. Mahse he nu lepchiah leh fing tak mai hian a pasal bum nan leh tihlungawi nan dawt a phuahchawp ta ani. A naupai chu mak tak maiin Ni (sun) zung mak danglam takin a rai tir niin a sawi a chu thil chu a pasal pawhin a lungawipui ve mai bawk ani.

A hnu rei lo teah chuan a pasal Nimroda chu a thi ta a, SEMIRAMIS hian Lal thuthleng chu a luah zui ta bawk a. Chu a naupai chu mipui vantlang bum nan a hmang leh ta. Zan a mut laiin Inlarna a hmu a, chu a Inlarna hmuhah chuan a pasal thi ta Nimroda kha a rawn piang nawn (re-incarnate) leh dawn ani. Chu piannawn lehna chu thilmak tak atanga rawn thleng tur, Ni zung thil ti thei takin chu Piannawnna chi chu rawn dahin a rawn piang nawn leh dawn ani tiin.

Tun thlenga Milem bia ten Piannawn lehna (re incarnation) an zirtirna pawh he nu lepchiah Tak atanga rawn chhuak hi anih hmel hle ani

Chu SEMIRAMIS nu lepchiah tak chuan Fa a hring ta a a hmingah Tammuz tiin an sa ani. Tichuan mite ngaihdan ah chuan chu nu lepchiah chu Pathian nu (mother godesd) alo nita. 

Tun thlenga milem lar tak mai Nu in a fa a pawmlai lem hi Tammuza te nufa chawimawinan a lem kha siam ani. Mitam tak ngaihdan ah chuan Roman Catholic in Mari'n Isua pawmlai lem banga an tar te a lim an siam te hi, he Tammuz ate nufa atanga kal zel hi niin an ngaia, tam tak chuan Roman Catholic hi an hmu Milem bia em em mai bawk ani.

Chu Milem biakna Sakhua Nimroda te chhungkua a intan chu khawvel pumah a darh chak hle a, thenkhat sawi dan chuan Babel insang sak avanga darh ho te khan he Milem biakna hi hmun tinrengah ah pu darh ani an ti.

Nimroda nupui SEMIRAMIS kha Lalnu anih avang leh Nimroda nu anih avangin (Mother of goddess/queen of heaven) tiin an chawisang zel ani. Jeremiah 44:15-19 chhiar rawh.

Anni nufa hmimgthang em em mai kha Aigupta ho chuan Isis leh Osiris tiin an ko a, Hmasang Rom mite chuan Fortuna leh Jupiter tiin an ko bawk a, Greek mite chuan nu ropui Ceres tiin. Tun thleng hian Hindu ho pawh in IsI leh Iswara tiin an ko bawk ani.

Hming hrang hrang nei mahse he Milem biakna lo chhuahna bulpui ber chu, He nu lepchiah te nufa atang hian ani.

Pathian hian a huat em em chu Milem biakna hi Ani. Sinai tlanga thupek an hmuh zingah poh Milem biak a phal loh thu Kan hmu Ani. Mahse Israel fate Kha an lo sual ngei mai Israel hmeichhiate Tammuz angai in an lo tap vawng vawng anih Kha Ezek 8:14
Tunkum Presbyterian zirlai Thupuan 18:2-7 ah Khan BABULON KHAW ROPUI tlawm tur thu Kan hmu a. (A chunga kan ziah kim chang lutuk lo atang hian hriatthiamna kan neih beisei Ila)

He BABULON khawropui Sualna tinreng a khat atang hian Lei mihring te tlan tur a Isua lo kalna tur buatsaih nan thlahtu bul Abrahama a ko chhuak a.

Abraham an he khaw ROPUI chhuah San hmu ah hmelma ten an run a an hneh a Khawpui ropui an chhut chhiat sak a.

Chumi hnuah Nebukanezzar an BABULON ram ropui a rawn din thar a. Mahse zawlnei Isaia, Jeremiah ten an lo sawi lawk angin BABULON khaw ropui chu hmelma kut ah a tlawm lehta a.

Thuthlung hlui BABULON chu tih tlawmin a awm a, Thuthlung thar BABULON pawh hi chunglam thil tih theihna in Rapthlak takin ala ti tlawm leh dawn Ani.

Source :        Willmington Guide to the Bible

                     Halley's Bible Handbook

THINURNA BERHBU PANGANA LEH PARUKNA

THINURNA BERHBU PANGANA LEH PARUKNA
(Thupuan 16:10-16)


Pathian thinurnaa khat berhbu pali leih buakin Pathian hawisantute nun leh khawvel a nghaisak dan rapthlak tak kan zir tawh a. Tun tumah hian an chhehvel thil mai ni tawh lovin sakawlh lalram chunga hremna leih buak thu kan zir dawn a ni. Pathian tel lo nun hi engthawl thlak leh awhawma a lan chang awm mahse, chungpikna alo thlen meuh chuan tawpintai awm lek lovin hnawh chepin an awm a, kawng dika kir leh tura insiam rem thei zia zang an ni tawh lo.
1. Berhbu pangana :Vantihkoh pangana chuan a berhbu chu sakawlh lalthutphahah a leih bua a, he lalthutphah hi Thup 13:2 kan eng chuan dragon-in a pek a ni. Hei hian thiltihtheihna leh thuneihna nasa tak a keng tel tih kan zir tawh a. Athuneihna leh thiltihtheihna chu hmang sualin, dawt thilmak leh chhinchhiahna hmangin mi tam tak a bum thlu a. Chuvangin, berhbu pangana chuan chu lalthutthleng chu a rawn bitum ta chat mai a ni. Lalthutthleng hi lalram pum pui aiawhtu atan hman thin a ni a,'Sakawlh lalthutthleng'pawh hian sakawlh thuneihna leh a ram zawng zawng a huapah ngaih a ni. Thil thlen zui dan enin mi thenkhat chuan sakawlh thut hmun hi Rom khawpui a nih an ring. Berhbu pangana leih buak hian nghawng lian tak pathum a nei a chungte chu :-
1) A ram chu a lo thim vek : Berhbu pangana leih buak hi Exo 10:22 kan en chuan Aigupta mite hremna pakuana nen khan a inzul hle a ni. Aigupta mite hremna khaw thim khan ni thum chhung a awh a, he hremna khaw thim hian eng chen nge a awh sawi a ni lo. Thim lo thlen tur thu hi zawlneite pawhin an sawi tam hle a.Isaia chuan, Ngai teh, thimin leilung hi a khuh dawn si a, thim chhah mupin mite a khuh bawk dawn a ni, tiin a sawi a (Isa 60:2a). Zephania pawhin, “Chumi ni chu thinurna nî a ni a, mangan leh hrehawm nî, chhiatna leh tiauna nî, thimna leh khawdur nî, chhûm leh thim chhah mup nî a ni,” tiin a sawi bawk (Zeph 1:15). Hekhaw thim hian thlarau lama chawlawlna, beidawnna vawrtawp leh rilru lama sual tihthaihna tihbaiawm tak a keng tel dawn niin zirtu thenkhat chuan an ngai.
2) An nat avangin an lei an seh : Hremna hma pali khan panchhia, tui thianghlim tlakchhamna leh mi em ut thei khawp Ni sa a thlen tawh a. Khua a lo thim leh zel hi a mangan thlak hle dawn a ni. Thim hian na a tizual a, hlauhna a belhchhah bawk. Chuvangin, ral vengtute leh damlote chuan khawvar hlan an nghakhlel hle thin a ni (Sam 130:6).'An nat avangin an lei an seh' tih hi an dinhmun retheih thlakzia sawina tawngkam mai nia ngaih a ni a. A hmaa hremna pali khan an mamawh bulpui tihchhiatsakin natna hrehawm tak a tawrhtir a, chiaina leh beidawnna nasa tak a thlen bawk. Chumia hnu ah khua a lo thim leh zel phei hi chu tah leh ha thialna hmun, chatuan meidil an tem lawka ni ber mai.
3) Pathian an sawichhia :  Kawng dik lo zawh laklawhte chuan natna leh hrehawmnate hi sual sim phah nan an hmang kher lo. Sakawlh chibai buka a chhinchhiahna neitute tawrhna hi a rapthlak tawh tehlul nen sim a hnekin Pathian hming an sawichhe hlauh zawk a ni. Heta 'sawichhia' tih hi anchhe lawh tluk a ni a. An hrehawmna chuan Pathian hnaihtir lovin a dotir a, an thiltih tha lo chu an sim phah lo. Heng mite hian an lal (sakawlh) aia chungnung zawk 'Van Pathian' a awm tih an hre chiang hle a, an rin chhan lalthutthleng chu pheh chimin a awm mek tih pawh an hria. Mahse, sim turin thinlung tihvarna an chang lo a ni.
2. Berhbu parukna :Vantirhkoh parukna chuan a berhbu chu Euphrates luiah a leih bua a; tichuan, ni chhuahna lam atanga lal lo kal turte tana kawng chu peih sa a lo nih theih nan, a tui chu a kang chat ta a ni. Tawtawrawt parukna leh berhbu parukna hian Euphrates lui a khawih ve ve a, chungu lo lang ve hian berhbu parukna hi Aigupta ram hremna (pahnihna) nen a thlun zawm bawk. Euphrates lui hi Thuthlung Hluiah Gen 15:18,Jos1:4 te kan en chuan, 'luipui/lui lian pui' tia sawi a ni, he lui sawina hi Bible-ah vawi 24 lai kan hmu. Armenia ramah hnar neiin Persian Gulf a fin hmain mel 1800 zet a luang a, Persian Gulf-a a luan luh hma mel 90-ah Tigris luiin  a fin a ni. Euphrates lui hi khawchhak lama Rom ramri a ni a, ramtiam Kanan ramri atana Pathianin a khamsak a ni bawk (Gen. 15:18Deut. 1:7, Josua. 1:4). Chu chu Davida leh Solomona huna an ropui vanglai takin an thleng a ni (1Lal 4:211Chro 18:32Chro 9:26). Pathianin thilmak a tih chhan ber chu a miten amah a rinna an nghah theih nan a ni a. A mite tan Tuipui Sen luang lai tichatin lei rovah a kal kaitir a (Exo 14:22), tui tam laiin Jordan lui a dai chahtir bawk a (Jos 3:15-17). Euphrates lui tihkang chah erawh chu sakawlh lalram tichhe tura lo thawk, Ni chhuahna lama lalte tana kawng sialna a ni. Hemi dawt chiaha thil lo thlengte hi hetiang hian lo zir zui ila :-
1) Thlarau bawlhhlawh pathum :  Setana pakhata mi sual pathum (unholy trinity) dragon, sakawlh leh zawlnei der ka atang chuan thlarau bawlhhlawh pathum, chungu ni awm tak lo chhuak Johana chuan a hmu a ni. Heta 'thlarau bawlhhlawh' tih hi Chanchin Tha Marka ziak 1:23 leh 5:2 a, 'ramhuai bawlhhlawh' tih nen  khan tawngkam thuhmun a nia. Chungu hi Judate chuan thil bawlhhlawhah an ngai a, Aigupta mite erawh chuan chungu pathiannu (frog-goddess) an be thin niin an sawi. Chumi hmang ngei chuan Pathianin a rawn hrem a ni. Thlarau bawlhhlawh pathumte hnapui ber tur chu Pathian Engkimtitheia ni ropuia indonaa hruai khawm tura khawvel zawng zawnga lalte hnena kal a ni a. Thlarau dawtheiin 1Lal 22:19-23 a, lal Ahaba indo tura a hmin ang kha a ni ang. Pathian Engkimtitheia ni ropui tih hi zawlneiten an hrilhlawk 'Lalpa Ni' sawina nia ngaih a ni.

2) Inring renga awm a tul thu : Hei hi Lal Isua tawngkam ngei a ni a. Thupuan bung thum hnuah hei hi mi dang kaltlang lova Lal Isua tawngkam ngei kan hriat lehna hmasa ber a ni. He thu, Ngai teh, rukru angin ka lo kal dawne; inringa puan veng chu a eng a thawl e, tih hi, Thup 3:2-4 a, Sardis Kohhran hnena a thuchah nen a inzul hle mai. Rukru anga Lal Isua lo kal tur thu hi Bible ziak dangah pawh kan hmu a (Mt 24:43, 1Thes 5:2, 2Pet 3:10). ‘Puan veng/puan ven sawi chhing’ tih hi inring/inpeih sawina tawngkam a ni a. Rinna chungchanga hman a nih chuan puan hian felna (righteousness) a entir a. Paula chuan ‘Kristaa inthuam’ tih tawngkam hi a hmang uar hle (Gal 3:7, Eph 4:24). Krista felnaa inthuam lova mahni felna hmachhuantute chu Lalpa mithmuhah saruak an ni a, an la mualpho dawn a ni (Thup 3:18).

3) Har-magedon-ah an hruai khawm : Thlarau bawlhhlawhten leia lalte an hruai khawmna hmun tur Megiddo (Har-magedon=Megiddo tlang) hi Judai ram hmar lam, Jezreel phaizawla khawpui a ni a. Helai hmun leh a chhehvel hi indona hmingthang tak tak lo awm tawhna hmun a ni a. Ziaktu pakhat David Guzik-a phei chuan BC 1468-AD 1917 inkar chhungin he hmunah hian indona vawi 200 lai thleng tawhin a sawi. Deborin Sisera a hnehna (Ror 5:19), Gideonan Midian-hote a tukdawlna (Ror 7), Pharoa Nekoan lal Josia a thahna (2Lal 23:29, 2Chro 35:22) hmun leh Saula leh a fapa Jonathana te thihna hmun a ni. Zawlnei Zakaria pawhin helai hmun sunna hmun a nih tur thu a sawi (Zak 12:11). Thlarau bawlhhlawhten an hruai khawm tur sipai rual tam lam chu 20,00,00,000 lai an nih thu zirlai hmasa lamah kan hmu (Thup 3:15).
Vawiina kan zir hi mi tam tak chuan Lal Isua lo kal leh hma lawka thil lo thleng tur niin an ring a, khawvel inlumleh dan enin he hun hi hla tawh lo hleah an ngai. Lal Isuan ringtute chu hun awmzia chhuta inring renga awm turin min chah a. Chumi ni chuan thang awk anga min nan thut a, kan saruakna tihlan a nih lohna turin, kan felna, thianghlimna leh thiamchanna Krista a inthuam a pawimawh a, chu nun chu huaisen taka khawvel hmaa tihlan a hun tawh a ni.