Monday, 6 November 2017

NANGMAH ANG VEK NI TA SE

Group pakhata zawhna pakhat ka hmuh hmangin keimah chu ka inzawt a. I lawina kohhran chu nangmah ang vek ni ta se, in kohhran chu engang chiah nge a nih ang? tih hi a ni.

Keimah ang vek an nih a, kan kohhran dinhmun tur ka han mitthla chuan kohhran chu a nasa lo hle mai. A tlusawp titih deuh dêr mai. He zawhna darthlalang ațanga ka inen hian ka tê zual chawpchilh nghal rawih rawih mai. He zawhna thuziak hma a han din chhin chuan hawi chhuah ngamna chi a nilo thei hial mai.

Mahse, Pathianin theihna leh thiamna apek țheuhte Lalpa kohhran tana an inpekna chu Pathianin mal a sawma kohhran a lo ropui mai a lo ni tih hi kei, kohhran tana hnemhnanna neilo, inkhawm ve thei sawih sawih chauh hian ka ngaihtuah rauh rauh țhin.

I lawina kohhran chu nangmah ang vek ni ta se la, in kohhran chu engang chiah nge a nih ang?

Sunday, 5 November 2017

KJV LEH BSI BIBLE

KUTZIAKBU  HLUI “B” leh “ALEPH”  CHHUINA   (Chhiar peih tan)

Thanhlira, 9436360646 &
B. Lallianthanga, 9402196757

            Wescott-a leh Hort-a te theory zuitute ṭanchhan kutziak bu hlui (manuscripts) te chu B leh Aleph hi an ni deuh ber a, Aleph chu Codex Sinaiticus a ni a, B chu Codex Vaticanus a ni a, Vatican Library-a awm a ni. Hengte hi hawrawp inzawm veka ziah (uncials) an ni a, kum zabi 4-na (A.D. 350) lai vela mi nia rin an ni.

Sinai Manuscript (Aleph) hi Sinai tlânga St. Cathrine Monastery a awm puithiamhoin thlasik meilum ai nana (waste basket) an lo dah khawm mai mai, phek 129 emawa chhah a ni a. German mi Tischendorf-a chu theology lama liberal (rationalist) ni mahse, Grik text bu hlui dapkhawmtu a nih ve ṭhin avangin Sinai tlânga puithiamte awmna monastery ami chu tuah ral mai mai ai chuan leiah a dil a; mahse a ngaihhlut leh huam dan an lo hmuhin engemaw tak a nih dawn hi, tiin, tuah ral mai tura an hnawl tawh mah nise, chuti maia pek an phal ta lo va, an indawr fe hnuah chuan phek 43 chu a leisak thei ta  hram a ni.
Tischendorf-a chu lawm em emin a haw ta vang vang a. Grik Bible a lo edit tawh sa chu a thil lei thar kutziakbu hlui corrupt tawh hmang chuan a edit ṭha leh a, hmun tam takah a tidanglam ta bawk a ni.

Tichuan, tun laia mithiam tam takin Grik mss hlui leh rintlak leh ṭha bera an ngaih “B” leh “Aleph” chungchanga Tischendorf-an report a pekna chu Cecil J. Cater-an, The Oldest and the Best Manuscripts-How Good are They? tia lehkhabu a ziahah chuan, hmun “15,000 tih danglamna a awm” tih a hmu chhuak. Chutiang a nih chuan, atir bera Bible ziaktute ziah ang ni tawh lova, hmun 15,000 laia tihdanglam tawh Bible chu rinchhan tlak a ni thei tawh dawn em ni? Chu chang ni lovin, he B leh Aleph te hi Thuthlung Thar (NT) pumah hmun 17,000 velin an inang ta lo a. Liberal theologian ṭhenkhatin, ‘Bible khawih chingpen a awm lo, danglamna tlemte chauh a awm, an ti tih hi, United Bible Society leh kan BSI innghahna chu a lo ni ta a, a vanduaithlak kher mai.

Historical evidence 37 meuhva text issue chhuitu Grik leh Hebrai professor D.A Waite-an, B leh Aleph te Sinai tlâng puithiamhoin an dah vel mai maina chhan a chhui chhuah dan hi ngaihnawm takin a ziaka, a tawi zawngin sawi ila,“He kutziakbu hlui neitute hian mi kalsualten an khawih chingpen tawhzia an hre chiang em em a; Wescott-a leh Hort-a te innghahna B leh Aleph hi a hlui ber leh ṭha ber an ni awzawng love, kum hei leh chen him piala a lo la awmna chhan hi kohhran hmasaten hman tlak lohva an ngaih avangin an lo hman lohva, an lo hnawl avang te, rinna lama kalsualte khawih chingpen tawh a ni tih an lo hriat avanga an hluihlawn tawh avang te, an lo dah ṭhatna Aigupta ram sik leh sa, boruak awm danin a vawn him vang chauh a ni tih hi zirtute hmuh dan a ni; kohhran hmasa berte khân lo hmang ta se, an chhe vek tawh zawk ang” a ti a ni.

A vanduai thlakna lai ber chu Westcott-a leh Hort-a te chuan heng corrupteh text B leh Aleph aṭang hian Bible thar an rawn duang chhuak ta a, chuta ṭang chuan modern version chi hrang hrang a lo piang ta a ni.

Hort-a Thuhmahruai  Vâkvai
Kan tarlan fo tawh Hort-a hian Grik Bible Thuthlung Thar 1881 kuma an chhuah thuhmahruai a ziahnaah chuan tihian a sawi, “B leh Aleph te pahnih hi an inang a nih chuan dikah ka pawm a; an inan loh erawh chuan B nena inang manuscript dang pakhat ka hmuh theih hunah, chu chu dikah ka pawm leh ang; tichuan B nena inang manuscript dang ka hmu lo a nih chuan B chauh hi a tawkah ka ngai mai ang,” a ti a.

Heta Hort-a thuhmahruai nuihzatthlak tak hi, a awmzia chu, B hi a duh zawka a thlang sa diam tawh tih chu a chiang reng a. Mahse B a dik zawk tia nemnghettu text dang reng reng a awm chuang lo tih hi Hort-a ṭanchhan rintlak lohzia tifiahtu-ah a lo ṭang ta. Hort-an B kher kher a Sahuai thing vawn tlatna chhan zawk chu German rationalistic philosophy-in a bual-ât tlat tawh vang a ni ber.

German liberal theologian J.J. Griesbach [1745-1812] leh a thurualpui mi pathum theory vawrh chhuah chu: ‘A hlui ber, A har ber, A tawi ber,’ tih hi kutziakbu hlui ber ni turin ngaihdan an chher chhuak a. Chu theory chu a hnua Bible critics-ten Luka ziak ai pawha rintlaka an ngaih a lo ni ta. Chu theory chuan Hort-a leh Westcott-a te leh an ṭhuihruai liberal critics (theologian) te rilru a bual-ât tawh tlat avangin Hort-a te ṭhian dunin thiamna lama a zah em em, an hun laia scholar ropui ber: F.H.A. Scrivener, John William Burgon, Edward Miller, Herman Charles Hoskier leh an ṭhian tam takin Hort-a te hi an theory rintlak loh chungchangah an zilh ṭhin a, ṭawngkam na deuhte pawhin an khak bawk ṭhin.

F.H.A. Scrivener, John William Burgon-a ho zilhhauna hi Hort-a te khan an chhanglêt ngam hauh lo nain, an theory kha a dik emaw, dik lo emaw, an lo vuan nghet laklawh tawh si a, an hnungzuitu tam takin dik emaw tiin an lo lachhawng ve zel bawk si nen, inhnuhdawh a rem tawh si lo va; ngawihah an chuh ta ringawt mai a ni. A vanduaithlakna lai ber erawh chu, Hort-a THUHMAHRUAI vâkvai chu UBS leh kan BSI te innghahna thuhnara a lo chang ta hi a ni.

Kan thil chhui mêk nen a inkaihhnawih tlat avangin kan Mizo Parallel Bible thuhmahruai pawh lo en ve ila:
Khawvel pum kohhran chanchina la awm ngai miah lo, dawt hmanga, “Syrian Recension” emaw “Lucan Recension” ti zawnga Khawvel pum kohhran zawng zawng bumtu, Hort-a’n  nemnghettu nei lo thuhmahruai a ziah pawh innghah nan kan hmang duh a nih chuan, Mizo Parallel Bible (PB) thuhmahruai hi zawng, khawvel huap Biblical scholar te research-a innghahna nghet tak nei chungin a thuhmahruai a ziak a ni a; hei, kum khat chuang zet a lo ni ta; tun thlengin a sawiseltu leh dotute hian he thuhmahruaia point te hi an la let-thla thei chuang lo a nih hi maw! Ṭan rawn la leh deuh teh se tih hi kan cho letna a ni e.

Khawvel ram hrang hranga Zo hnahthlak kohhran tam takte pawhin PB hi an hmang deuh vek ta, a bikin USA, Canada leh Asia khawmual ram tam takah te hian. Social media leh Facebook velah te pawh Zoram khawvela Zo hnahthlak group mail zawng zawng deuh thawah an pu darh nasa a. Hmanni lawkah pawh Rangoon Mizo (Chin) Society Fellowship-ah pawh kohhran hruaitu zawng zawng chuan PB hi an lei deuh vek tawh, tih chanchinte kan lo hria a ni.

Zomi Tapong ṭawng leh Hakha tawnga KJV letlingtu phei chuan PB hi an entawn ber a ni ta. PB duhawmzia hahipin Zomi (Chin) international-ah an lawmzia an au chhuahpui thawm a ring hle a, Zo hnahthlak Bible college tam takah chuan PB thuhmahruai phei chu history zirnaahte an hmang nasa tawh bawk.

Tichuan UBS leh BSI te ngaihsan em em Wescott-a leh Hort-a te ṭanchhan B leh Aleph te hi kutziakbu hlui ber an nih lohzia chu, kohhran pâte lehkha-thawn kan ziah tawh tamtak zinga pakhat Ignatius-a kha A.D 110-ah a thi a; a lehkha ziahnaa a lo hman Bible bung leh châng te chu Received Text/TR (KJV bulpui) ami vek an lo ni, tih pawh kan tarlang leh hram ang e.

Textus Receptus/TR  Ve Thung

He TR (KJV bulpui) hi Grik text dang zawng zawng aia a rinawm zawkzia chu, Grik text dang hi chuan sâp ṭawnga an lehlin hian thumal 288 lai hi thil buaithlak tak tak a awm tlat mai a; felfai taka lehlin a ni thei ngai meuh lo. Chutih laiin he TR-ah hi chuan thumal buaithlak a awm ve miah lo hi thil mak tak zawng a ni ngei mai. Grik Text dang zawng zawngah chuan hmun 400 laiah kan Lalpa chawimawina hi an hmaih bâkah Pathian hming ngei mai hi 210 laiah an hmaih bawk; hmun ṭhenkhatah chuan Pathian hming an hmaihna hi pawi lutuk loahte pawh a ngaih theih a; mahse hmun zahnih (200) zet han hmaih hi zawng Pathian pawisawina lian ber a ni hial awm e.

Kohhran pawisawi kan hlauh em em lain, kan Bible hman mêk ṭhenkhatin Pathian pawi an sawi natsatzia hi text issue debate-in haichhuah a tum ber chu a nih vangin chu tak mai chu kan han tarlan ṭhina chhan tak pawh a ni; fimkhur hle siin, kan khúr (Bible) erawh a fimlo thei tlat. Tui-nunglui fimtakin HIV pungchho zel hi tidam mawlh rawh se.

Bodmer Papyri (papyrus 66)-ahte pawh TR (KJV bulpui) Byzantine chhung thu hi a ṭhen a zâr chauh ni lovin tam tak a lo ni zawk. Chu chang ni lovin  Papyri  45, 46, 66, 75 te pawhin TR (Byzantine) hi an thlawp vek a ni, tih thu thlengin khawvel huapa mithiam ropui Bruce M. Metzger-a (liberal-ho ngaihsan em em) ngei pawhin points 23 laiin a tarlang ta hial mai le.##

KING JAMES VERSION NGE MODERN VERSION.

By Thanhlira, New Secretariat Complex, 9436360646

Apostol Petera leh Johana te hun laia Juda sakhaw hruaitu lawk tak takte leh a fawng vuantute khan Pathian Lehkhabu Thianghlim chu a nihna ang taka an pawm loh avangin, Petera leh Johana kal tlanga Pathian hnathawh ropui kha nasa takin an dodal a. An Bible tanchhan leh an sawite kha “Keini pawhin kan hnial thei si lo” an ti a. Chu chu hre reng mahsela, anmahni aia lar tur leh mipui hnena thu tak hrilh thei zawk turte chu dodalin, “Isua hminga thu sawi tawp loh tur leh zirtir tawp loh tur an ti tlat a.” Nimahsela, Petera leh Johana khan, “Keini zawng thil kan hmuh leh kan hriatte kha sawi lovin kan awm thei lo,” an ti a. (Tirhkohte 4:13-20)

Thuthlung Hlui Hebrai tawnga ziak chu B.C 250 vel khan Greek tawngin an letling a. Chu chu Septuagint an ti a. Chu chu a tirah chuan, Helenistic Jews chhiar atana an tih deuh bik a ni a. Chutia tawng chi hniha Pathian Lehkhabu Thianghlim chu ziaka a lo awm avang chuan, Pathian Thu hriatna chu hnam hrang hrang zingah a lo darh zau ta hle mai a. Chu chu Pathian duh dan a ni a.

Tawng chi hrang hranga Bible siam chhuah a lo nih dan: Pathian Lehkhabu Thianghlim Greek tawnga kut ziaka an lo dah (Manuscripts) hmuh theiha la awm mek chu Volume 5225 a ni a. Chung zinga 45 chu kimchang lo tak an nih avangin, Minority Text an ti a. Inang tlang deuh thup 5180 chu Majority Text an ti a. Bible letlingtuten Sources hrang hrang an neih avang chuan 18th Century A.D atang daih tawh khan thu inchuh leh ngaih dan inpersan a lo awm tan tawh a. Inhnialna nasa tak rawn tichhuaktute zingah chuan, mahni ngaih dana New Testament rawn ti chhuak ve ringawt tu, Westcott & Hort-a te chu a hnar kaitu an ni a. Anni pahnih kha Church of England emaw, King James Versions 1611-a an lo tih chhuah tawh, kum 270 tal tap, khawvelin Pathian thawkkhum Bible tia an lo pawm tawh Revised tura tih an ni reng reng lo a. Chuti chung chuan, King James Bible leh a dang dang entawn tho siin, (Revised Version) New Testament chu 1881 khan an rawn ti chhuak ve thawr mai a. Chu tak chu Bible translations tih chingpenna lama a Kaikuang tak chu a ni.

Thil duhawm lo tak mai chu, Westcott & Hort te thian dunin 1881-a Revised Version an rawn tih chhuah khan, New Testament bikah hian thu mal 887 an paih a. 1952-a Revised Standard Version an rawn tih chhuah khan, New Testament ringawtah thu mal 1716 vel an paih leh ta cheu mai a. Chu chu khawp kham lovin, 1995 chho a New Revised Standard version an rawn tih chhuah lehah khan, New Testament ringawtah pawh thu mal 2922 vel an rawn paih ta a. NRSV-ah chuan, Isaia 7:14-a “Nula thianghlim chu a rai ang a,” tih te kha duh ta lovin, (Nula chuan nau a pai ang a) ti chauhvin an dah ta a. Chu mai chu a ni lo a, Thuthlung Thar kan chhiar chuan, Majority Greek Text leh King James Version-ah hian “Nula thianghlim” tih vawi 14 kan hmu ve ve a. NRSV erawh chuan, chung zinga 11 chu a paih hmiah a. Chu chu tunlaia Modernist leh Liberal Theologians hovin hum him tuma an buaipui luai luai chu a ni a. Zoram Kristiante hi kan harh a hun tawh takzet a ni.

Bible an lehlinna atana an sources a hran avang chuan, 18th Century A.D atang daih tawh khan King James Only tih leh Modern Versions based on Wescott & Hort tanchhana inhnialna chu a lo piang daih tawh a. Chanchinbu leh Magazines lamah pawh na tak taka inbeihna te pawh an lo ti chhuak thin a. Kohhran atanga mi nihna hlih sak emaw, inphuar zawnga an hrem erawh chu Mizoram Presbyterian Church bak hi an awm ka hre lo!

King James Bible tobul: 15th Century hma lam khan England lal reng rengin Bible lehlin an khap bur thin a. Chutiang karah chuan AD 1525 vel khan William Tyndale-an Thuthlung Thar chu English-in a letling a.  A bua chhuah a tum lai chuan, England lalin nasa taka a dodal avangin, German ramah a bibo a. William Tyndale-a New Testament tih chhuah tlemte chu AD 1526 khan England ramah tih thlen a ni a. England lal chuan, a Uisathiam rual (Tunlaia Scotland Yard; Metropolitan Police Service) ho ang maia thil zawn thiamho chu tirin, William Tyndale-a chu Germany ram atang chuan a mantir a. AD 1536 khan England ramah an hal hlum a; a thih hmaa a thu sawi duh ber an sawitir, tawngkam hriatreng tlak tak mai chu: “Lord, open the king of England's eyes.” “Lalpa, England lal mit timeng ang che,” tiin.

A tawngtaina chu Pathianin a chhang a. England lal, King James chuan Sap tawnga Bible lehlin a phal ta “Authorised” a. Chuta tang chuan, sap tawnga Bible lehlin khapna chu hlih a lo ni ta a ni. Khawvel pum huapa English Bible chhuak tawh zawng zawnga KIMCHANG BER leh Majority Text kher entawna ziak chu,  “King James Version” hi a ni tih chu khawvel ram tina Sap tawng hmangtute chuan an hre chiang em em a. King James Version hi tute pawhin rawn sawichhe mahsela, Bible Society hringtu leh The Gideons hovin Bible an sem tam ber a ni tih lo hre phawt ila. Mary Jones-in, “Thy word is a lamp unto my feet, and a light unto my path”  “I thu hi ka ke atante hian khawnvar a ni a, Ka kawng atan eng a ni,” tih thu a hriatna Bible pawh kha King James Version kher hi a ni a. Isaia 1:2 “Aw vante u, ngaithla ula, aw leilung, beng chhi rawh, LALPA chuan thu a sawi e: “Fanaute ka chawmin ka tiseilian a, ka chungah an hel ta si a,” tih ang maiin, Bible Society hringtu King James Version that zia leh kimchan zia chu bih chiang duh lovin, Modern Versions ziaktute chuan, an Bible entawn (Revised Version) aia kum 270 a upa lakah chuan an hel ta si a. Chu chu a bih chiang tute chuan pawi kan ti takzet a ni.
Mizo tawng hian 1959 khan Bible kan nei tan ve chauh a. Chutah chuan, KJV letling lovin, 1885 ami Revised Version leh 1952 a tihchhuah RSV, “Critical Texts” zawk chu an letling a. An entawnah chuan, Majority Text leh King James Bible Thuthlung Thara awm sa chang 13-16 an paih a. Chang 300 chuang an khawih danglam bawk a. King James Version hi Mizo tawnga hman turin Bible Society hian a la ti chhuak ngai lo a ni. Bible Society kut chhuaka Bible thu mal an paih fo zingah chuan, “Krista; thisen; Nula thianghlim; Isua; Chhandamna Ki; etc an ni.”

Mizo OV leh Mizo CL te entawn chu a vaia dik lo ni lovin, zaa 90 chuang mah chu King James Version zul zuia ziak an ni a. KJV a awm thin kha, NIV chuan chang 16 an paih (deleted) hmiah a. RSV hian chang 13 an paih hmiah bawk a. NIV leh ESV thu kim lohna hi Petera Lehkhathawn 1 & 2 thu zat vel a ni e, an ti hial a ni. BSI hian Mizo (Lushai) O.V leh Mizo (Lushai) C.L) a ti chhuak a.  An entawn hi Revised Version; Revised Standard Version leh New Revised Version leh an zawlpuite an ni a. O.V hian an entawn an sawi fumfe lo a. C.L hian Good News Bible / Today’s English Version / New Revised Standard Version an zul deuh a. An hotu pa ber erawh chuan, Hebrai leh Greek tawng chauh ena an lehlin niin min hrilh a. A letlingtute zinga a tam berte chu an la dam a. Hebrai leh Greek tawng chauh en a, Mizo tawnga Bible han letling tur chu an ni vekin ka hre lo!! BSI emaw, SYNOD emaw hian a khawi zawk hi nge kan rin tur tih min hrilh lo lehnghal a. A bu chhung thu leh tawng kau chheh hi a danglam tluan chhuak deuh vek a. Chu tak chu an kut chhuak pawm ti harsa tu a ni a. King James Version hi vawi 5 chuang revised tawh ni mahsela, Modern versions anga duhdah taka Bible thu mal leh chang 13 chuang paih an ching ve ngai lo a. A hun laia sap tawng tualleng ber zul zuia dah erawh chu an nei ve thin. (e.g Authorised King James Version leh King James Version thu mal hman an thlak danglam thenkhatte) (i) AKJV-vngodly- KJV-ungodly; (ii) AKJV-lewes- KJV-Jews; (iii) AKJV-borne againe KJV-born again (iv) AKJV-loued -KJV-loved.

New King James Version behchhana “Mizo-English Parallel Bible” kan lo nei ve ta hi kan hnam damna hnar a nih ka beisei ang bawka mi tam tak leh kohhran thenkhatten an lo lawm em em laiin,  Modern versions ngaisang tlat tuten dodal anga an lang tlat hi a mak lo e. “Setana meuh pawh eng tirhkohvah a insiam chawp si thin a,” tih a nih kha maw!

MIZO-ENGLISH PARALLEL BIBLE THAT BIKNA  ZIR CHIANG RAWH LE:

Mizo-English Parallel Bible: Genesis 22:8 Abrahama chuan, “Ka fapa, Pathianin halral atana hlan tur beram no chu a ngaihtuah mai ang,” a ti a…. Mizo (Lushai) O.V Reference: Tin, Abrahama chuan, “Ka fapa, Pathianin ama tana halral thilhlan tur beram no chu a ngaihtuah chawp mai ang chu,” a ti a:… Comment: Parallel Bible chuan, Abrahama inthawina tur kha Pathianin a ngaihtuah sak dawn tih min hrilh a. Chu chu Johana 1:29 nen an inmil thlap a. Mizo OV chuan, ‘Pathianin ama tana halral thilhlan tur beram no a ngaihtuah chawp ngai angin a ziak a.’” “Inthawina hlantu kha Abrahama nge Pathian, a chiang lo a ni!!

Parallel Bible: Isaia 7:14 Chuvangin, Lalpa ngei chuan chhinchhiahna a pe ang che u; ngai teh u, nula thianghlim pakhat a rai ang a,... Mizo C.L chuan, “…nula chuan nau a pai ang a…” ti chauhvin a dah tawh a. Isua Krista hi Nula thianghlim hrin angin an zirtir tawh miah lo!! An footnote kha en la “Nau pai thei chin hmeichhia, pasal nei pawh a huam:” zuk ti a.!!!
Parallel Bible: Isaia 14:12 “Aw Lucifer, zinglam fapa! Engtizia nge van atangai i tlak chu le! … OV: “Aw ‘varparh,’ ‘zing lam fapa,’ engtizia nge van ata i tlak tak chu le! …..Comment: Parallel Bible hian, “Aw Lucifer” tiin ziak lo ta se - Setana chanchin ziakna a ni tih kan hre dawn miah lo!! Isua Krista chauh kha “Varparh” “Morning Star” a ni tih (Thupuan 2:28 leh 22:16)-ah kan hmu a. Mizo OV hian Setana paiha a awmna kha, Isua Krista zawk paih thlak angin a dah daih asin.!!
Parallel Bible: Daniela 3:25 “En mah teh u! …. a palina phei chu Pathian Fapa ang mai zu ni a,” a ti a.  Mizo OV: Ani chuan…. a palina lan dan phei chu pathiante fapa ang a ni,” a ti a. Comment: Parallel Bible chuan, Isua Krista nihna dik tak ziakin, “Pathian Fapa” a ti a. Petera paw’n, “Krista, Pathian nung Fapa chu i ni,” a ti a. “Mizo OV hian pathiante fapa a ti daih mai!!!!

Parallel Bible: Matthaia 9:13 “.... mi sualte lama, simtir tura lo kal ka ni asin,” Mizo OV: “.... mi sualte zawk lam tura lo kal ka ni asin,” Comment: Parallel Bible chuan, Isua lam “mi sual sim” tih a ziak kalh mai a. Mizo OV chuan, Isua lam kha “mi sualte” a ti a. Chuti a nih chuan, van ramah Terrorists ho an va dingchang mai awm ve?!!! Pian thar ngam chi a ni dawn em ni?!!

Parallel Bible: Marka 14:22 “La ula;  ei rawh u, hei hi ka taksa a ni,” a ti a. Mizo OV: “La rawh u;  hei hi ka taksa a ni,” a ti a. Comment: Parallel Bible chuan, chhang chu la a, ei turin a ti a.  Mizo OV chuan la tur chauhin a ziak a. Chhang chu kan la ringawt ang a, Pawnah kan paih dawn tihna em ni?!! Engtia tih tur nge?!!!

Parallel Bible: Luka 1:69 A chhiahhlawh Davida chhungkaw zingah chuan,“….Chhandamna ki (horn of salvation) a rawn tungding ta a. Mizo OV: A chhiahhlawh Davida chhungte zingah chuan Chhandamna ropui tak min siamsak a. Comemnt: Parallel Bible chuan, “Chhandamna Ki”  “Horn of Salvation” tiin a dah kalh mai a. Maicham ki nei lo chu Pathianin a pawm lo a. Mizo OV chuan, Thuthlung Thara Chhandamna ki awm chhun chu hnawlin, (Chhandamna ropui) (Great salvation) tiin a dah daih!!

Thuthlung Hluia  Maicham kha ropui hle mahsela, Ki nei lo chu Pathianin a pawm lo. Thuthlung Tharah chuan, Isua Krista Kraws hi Lalpa Pathianin kan Chhandamna ki atan min siamsak a. Keimahnin ran thisen kan tah ngai lovin, Isua Kristan a thisen thianghlim chu kan Chhandamna Ki-ah chuan min tahsak a ni. Chhandamna ropui ringawt a ni lo.

Parallel Bible: Luka 2:33 Nausen chungchang a sawi chu a nu leh Josefa chuan  mak an ti hle a. Mizo OV: Tin, nausen thu a sawi chu a nu leh a pa chuan mak an ti hle a. Comment: Naupangte Thuinchhanga “Isua pa tunge ni? tih chhanna atana Josefa tih hi Liberal Theologians ho duh dana tih a ni a.” A chhanna dik tak chu “Pathian” tih tur a ni. Liberal Theologians Pa Pakhat chuan, “Mi pa chi tel lovin mihring a pian theih loh” tiin a sawi a. Isua Krista pian dan thianghlim, Virgin Birth of Christ an pawm lo hulhual a. Mizo (Lushai) C.L Reedited phei chuan Isaia 7:14-a “Nula thianghlim” tih kha duh lovin, (Nula, young woman) tiin an thlak daih!! Pasal nei lai pawh a huam!!! tiin Footnote a ziak ngat a ni!!!

Parallel Bible: Tirhkohte 3:26 Pathianin a Fapa Isua chu a tungding a, in sualte hawisantir theuhva, malsawmsak tur che u in,  nangmahni hnenah a rawn tir hmasaber a nih hi,” a ti a. Mizo OV: Pathianin a Chhiahhlawh chu a ruat a, in sualte hawisantir theuhvin malsawmsak tur che uin, nangmahni hnenah a rawn tir hmasa ber a nih hi,” a ti a. Comment: Mizo OV hian Fapa Isua tih BYZ Majority Greek Text-a awm ngei chu an paih a. Chhiahhlawh hming nei lo pawm turin min  zirtir a nih hi!!
Parallel Bible: Rom 1:16 Krista Chanchin Tha  chu ka zahpui ... si lo va. Mizo OV: Chanchin tha  chu ka zahpui ... si lo va. Comment: Mizo OV hian Krista hming vawi 58 an paih a. “KRISTA” hming paih a nih chuan, tu chanchin tha nge?!! Paulan chanchin tha dang a awm a ti!!

Parallel Bible: Philippi 4:13 Mi tichaktu Krista-ah chuan engkim ka ti thei a ni. Mizo OV: Mi tichaktuah chuan engkim ka ti thei a ni. Comment: Parallel Bible chuan, Tirhkoh tichaktu kha “Krista” a ni tih chiang takin a ziak a. Mizo OV chuan, Tirhkoh tichaktu kha a ziak si lo a. Intihchaknan khan Drugs a lo hmang ve daih tawh tihna em ni?!!

Parallel Bible: 1 Timothea 6:19 chatuana nunna an vawn that theih nan, hun lo thleng tur atan nghahchhan tha khawlkhawm turin fuih rawh. Mizo OV: nunna, nunna taktak chu an vawn theih nan, hun lo thleng tur atan chuan lungphum tha tak an tana khawl khawm turin fuih rawh. Comment: Mizo OV hian, “Chatuana nunna” (eternal life) tih chu (nunna taktak) (life indeed) ti chauhvin a ziak a. Life indeed hian Eternal life /Everlasting life a kawh loh avangin, eng tin nge an thih hnuah an awm ang?!! (1 Petera 1:23 leh 2 Petera 2:17) ah pawh “Eternal life” an paih!!

Parallel Bible: 1 Johana 4:3 Thlarau engpawh Isua Krista tisain a lo kal tih a tan loh chuan Pathian laka mi a ni lo. Chu chu Krista-dodaltu thlarau, lo kal tur in hriata kha a ni e, tunah pawh khawvelah a awm tawh reng a ni. Mizo OV: thlarau engpawh Isua tan lo chu Pathian laka mi a ni lo ve; chu chu Krista dodaltu thlarau, lo kal tur in hriata kha a ni e; tunah pawh khawvelah a awm tawh reng a ni. Comment: Mizo OV chuan, Isua Krista mihringte hnena tisa pua a lo kal thu chuanna chu a paih daih a. Johana 1:14-a “Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a awm ta a,…” tih kha an hnawl tihna em ni?!!!

Parallel Bible: 1 Johana 5:7 Vanah hriatpuitu pathum an awm: Pa leh Thu leh Thlarau Thianghlim te an ni: heng pathumte hi pakhat an ni. Mizo OV: Hriattirtu chu Thlarau hi a ni, Thlarau chu thutak a nih avangin. Comment : Mizo OV chuan, Trinity Thurin tanchhan pawimawhbera kan neih thin, “Pa leh Thu leh Thlarau Thianghlim chu pakhat an ni ” tih a lanna chang awmchhun chu an khawih danglam daih a. An khawih chingpen hi chuan, Trinity Thurin a kawk tlat lo!

Parallel Bible: Thupuan 20:9 “….van  atangin Pathian hnena mi meipui a lo sur a, a rawn kang hlum ta vek a. Mizo OV: “….van atangin mei a lo tla a, anni chu a kangral ta a. Comment: Mizo OV chuan, meipui kha tu hnen atanga rawn tla nge tih an ziak ve lo.

Parallel Bible: Thupuan 22:19 Mi tupawhin he hrilh lawkna lehkhabua mi thu a lak bo chuan, a chan tur Nunna Bua mi te Khaw Thianghlima a thil chan tur te leh he lehkhabua ziak a thil chan turte chu Pathianin a lak bosak ve ang. Mizo OV: Tin, tupawhin he hrilh lawkna lehkhabu thua mi thu a lak bo chuan, he lehkhabua ziak Nunna Thing leh Khaw Thianghlima a chan chu Pathianin a la bo ve ang. Comment: Parallel Bible hian, Pathianin a mite a chhinchhiahna Bu hming atan, “Nunna Bu” tiin a ziak a. Mizo OV hian, Nunna Thing tiin a thlak daih a. Chu chu Pathianin a mite hming a chhinchhiahna a ni lo!!

MIZO (LUSHAI) C.L. REEDITED BIBLE CHANG PAIHTE:
By Thanhlira, New Secretariat Complex, 9436360646

Matthaia : 17:21; 18:11; 21:44; 23:14; Chang 4 an paih hmiah.
Marka : 7:16; 9:44; 9:46; 11:26; 15:28; Chang 5 an paih hmiah.
Luka : 17:36; 23:17; Chang 2 an paih hmiah.
Johana : 5:4; Chang 1 an paih hmiah.
Tirhkohte : 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; Chang 4 an paih hmiah.

Avaiin: Chang 16 an paih hmiah.

MIZO (LUSHAI) O.V. REEDITED BIBLE CHANG PAIHTE:
Matthaia : 17:21; 18:11; 23:14; Chang 3 an paih hmiah.
Marka : 7:16; 9:44; 9:46; 11:26; 15:28; Chang 5 an paih hmiah.
Luka : 17:36; 23:17; Chang 2 an paih hmiah.
Johana : 5:4; Chang 1 an paih hmiah.
Tirhkohte : 8:37; 15:34; 24:7; 28:29; Chang 4 an paih hmiah.

Avaiin: Chang 15 an paih hmiah.

BIBLE CHANG 16 AN PAIHTE KHI I HRE CHAK EM?
Matthaia 17:21 “Nimahsela hetiang hi tawngtai leh chaw  nghei chauh  lo chuan a chhuak thin lo.
Matthaia 18:11 “Boralte chhandam turin Mihring fapa hi a lo kal a ni reng a ni.

Matthaia 21:44 “Tin, chu mi lung chunga tlu chu a keh sawm ang; a delh phei chu a rawt dip ang,” a ti a. (C.L only)

Matthaia 23:14 “Nangni lehkhaziaktu leh Pharisai vervekte u, in chung a pik e! Hmeithai sum in ei a, tlang bum nan rei tak in tawngtai si thin; chuvangin thiam loh in chang nasa lehzual ang,

Marka 7:16 “Tupawhin hriatna tura beng an neih chuan hre rawh se
Marka 9:44 “chutah chuan an lungte chu a thiin, an mei chu tihmihina awm ngai lo.
Marka 9:46 “chutah chuan an lungte chu a thiin, an mei chu tihmihina awm ngai lo.
Marka 11:26 “Nimahsela in ngaihdam si loh chuan, in Pa vana miin in bawhchhiatte a ngaidam bik lo vang.”
Marka 15:28 “Tichuan, ‘Bawhchhetute zinga chhiar telin a awm a,’tih Pathian Lehkhabu Thu hi a lo thleng ta a.

Luka 17:36 “Mi pahnih lovah an awm ang a, pakhat chu kal bopuiin a awm ang a, pakhat chu hnutchhiahin a awm ang,”a ti a.
Luka 23:17 Kut niah chuan mi pakhat anmahni a chhuahsak ngei tur a ni si a.

Johana 5:4 Dilah chuan vantirhkoh a zuk kal thin a, tui a tifawn thin; tichuan tui a lo fawn huna zuang lut hmasa ber chu eng natna a na pawh ni se, a lo dam thin a ni.

Tirhkohte 8:37 “Tin, Philipa chuan, ‘I thinlung zawng zawnga i rin chuan, i chang thei e’ a ti a. Tin, ani chuan, ‘Isua Krista chu Pathian fapa a nih ka ring,’ a ti a, a chhang a,
Tirhkohte 15:34 “Nimahsela Sila chuan chuta la awm rih chu thain a hria a,
Tirhkohte 24:7 “I dan anga a chungthu relsak kan tum a ni a: mahse sipai hotu lal ber Lusia a lo kal a, kan kut ata min lak luihsak a, amah hektute i hmaa lokal turin thu a pe ta a ni
Tirhkohte 28:29 Chung thu a sawi zawh chuan Juda te chu nasa taka anmahni leh anmahni inhnialin an tin ta a.

(NB: Khing zawng zawng paihna khi "Bible rintlak ber" zuk ti a maw le!!!!!)

Tuesday, 10 October 2017

SIM CHI HNIH

*SIM CHI HNIH*

*SIM* hi a pawimawh khawp mai. *RIN* nen hian thil kalkawp tlat, thliarhran/lakhran hleih theih loh a ni.
Khawngaihna avanga min chhandamna hi *'RIN'* hmanga chan anih rualin, *'RING'* tur hian *'SIM'* a ngai tlat thung!
*'SIM'* awmzia hi chihnihin sawi dawn ila.

*PAKHATNA:-*
1. *'SIM'* _(to renounce, to resign, to quit, to leave out, to give up, to retire from...)_ *Thil chin (dawklak) țhin bansan, nghei, thlah,* tihna angin Mizo tawngah hian kan hmang țhin a. Mizo țawnga kan hmanna țhinah te hian a dik lo hranpa lo va, mahse, Bible-a *SIM* kan hmuh nen hi chuan a inang chiah lo!

Eg:     1. Zu in bansan/nghei = *SIM*
2. Mei zuk bansan/nghei = *SIM*
3. Zu zawrh bansan/nghei = *SIM*
4. Țawngkam mawi lo bansan = *SIM*
5. Thatchhiat bansan/thlah = *SIM*
Khing țawngkamah te khian, *sim* tih kan hmanin, mizo țawngah chuan dik lohna a awm hranpa lo va, mahse kan Bible-in min zirtir *SIM/SIMNA* nen chuan a inang hauh si lo!!

*PAHNIHNA:-*
2. *SIM* _(repent/repentance)_ tia kan Bible-a kan hmuh tam ber erawh hi chu, a țawng bul lam ațanga en chian chuan, *metanoia* = _(to change one's mind, i.e. to repent, to change one's mind for better, heartily to amend with abhorrence of one's past sins, to think differently)_ *inchhir/pawiti/lungngai/thiltih lai mék leh tih țhin, a dik lo tih pawm a, chumi duh tawh lohna rilru thar pu,* tihna a kawk thung a. Hei thu hian a sawi tum leh a kawh tum ber chu, Pathian lama mihring rilru put dan tur, *Pathian nena kan inkar bik liau liau a ni.*
Thil inang thuak an nih laiin hriat hran, thliarfel a ngai ém ém a. A hmasa zawk tur leh a hnuhnung zawk tur an awm a. A hmasa lo tur zawk hmasak tir tum chuan, buaina kan tawk fo țhin! Chuvangin ngun taka ngaihtuah a ngai ta réng a ni.
Pathianin mihring a siam hian mihring hmaah hian *kawng hnih* a chhawp sak a. *Chatuan NUNNA* kawng leh, *chatuan BORALNA* kawng te an ni.
*Nunna kawng zawh turin min duh laiin Boralna kawng kan zawh ta zawk a.*
_Ka kawng zawh lai mêk a dik lo tih inpawm a, "Kawng dik lo ka zawh chhan pawh Pathian thiam loh vang ni lovin, keima thuawih loh vang a ni",_ tih *inpawm a, inchhir a, pawiti a, lungngai a, thuhnuairawlh leh inngaitlawm taka Pathian hmaah mahni dik lohna inpawm* hi Bible-in *SIM* tih min kawhhmuh a tum chu a ni. Inchhir, pawiti leh lungngaia indawm kun ngawtah hemi *SIMNA* hi a tawp lo va, Pathian hnena *tlukluhna leh hawikirnain* a chhunzawm nghal thin. _(Fapa tlanbo dinhmun kha ngaihtuah ila!)._
Hei hi, *SIM No 2* khi a ni a, _Pathian thu chhiar leh Pathian thu hril ngaihthlak ațangin a lo awm thei a, mimal nunah pawh amahin a lo thleng ve thei bawk_, *Pathian hnena hawikir leh tlukluhna* lai tak hi *Thlarau Thianghlim hnathawh ropui ber pakhat* a ni.
*'SIM No.2-ah'* khian Pathian thu kan hriat, kan chhiar leh ngaihthlak te kaltlangin kan lut phawt a, *Thlarau Thianghlim puihnain* Pathian hnenah kan tlu lut a, Pathian kan lo *'RING'* ta a, _(a thu kan lo awih ta a..)_. Pathian thuawih a, a thu zâwmtuten Thlarau Thianghlim chenchilhna kan lo chang a, *'SIM No. 1'* zawkah khian hruai luhin kan lo awm ta a, thil kan lo chin dawklak țhin chi hrang hrang kan lo *kalsan, nghei, bansan*..etc. thei ta țhin a ni.
Simna kawng min kawhhmuh a, min kaihruaitu Thlarau Thianghlim leh Pathian thu (Bible) leh Pathian thu hriltu te hi awm sa reng tawh an ni a. Mahse, a *SIMTU TUR MIHRING* zawk hian kan inchhut ngawn san tlat thei a, ngawhngawl kan chhuah tlat thei!! Chutiang mi chu ni lo turin *keimahni lam kan pawimawh ém ém a ni!!*
Zoram mipui țhenkhatte hi chuan thil kan hre fuh zat lo deuh va, kan hriatfuh lohna lai tak hi sualin remchangah a lo hmang thiam ém ém bawk!!
*No. 1* zawk ațang khian bul țan kan tum a, Camping kan lut a, *Pathian zarah kan thil chin (dawklak) țhin, zu, drugs, etc. kan bansan/nghei/thlah ve ngei a*.....
He dinhmun kan thlen chiah hian, *piangthar* kan inti a, mipui pawhin *piangthar* hmuhin hmuh kan lo tum deuh țhup a, kan thlir țhup a, hun engemaw chen chu, *an/kan piangthar thei vâwk vâwk țhin* khawp mai!
Kan peih loh hun a lo thlen ve leh..... *"Ka da leh tawh / A da leh tawh, / piangthar da leh"*, kan ti țhin.
Kan thlir dan leh hriat dan hi a fuh chiah țhin lo fo a lo ni!.

_*We must unlearn what we have learned, because a conditioned mind cannot apprehend the infinite.....*_ this is metanoia!!

SYSTEMATIC THEOLOGY

*Systematic Theology* hi enge anih tih sawifiah dawn chuan tawngbul lamah Kan let angai Ang.

Systematic tih hi Greek thumal Pakhat *Sunistano* tih atanga rawn Kal Ani a, a awmzia chu *Fel Tak a rem*  *Awm ho* tihna Ani. Tichuan *Systematic Theology* tih awmzia ber Nita chu Theology hrang hrang te, Thupui hrang hrangte fel taka rem khawm, awm ho tir tihna Ani Mai Ang chu.

*Dallas Theological Seminary* Scholar ropui Tak *Lewis Sperry chafer*  a hrilhfiahna hian ati Chiang viau bawk. Systematic Theology chu Pathian chungchang thu leh a hnathawh hrang hrangte lakkhawm a felfai leh belhchian dawl  (scientific) Tak a rem khawm a, khaikhin a, pho chhuah a, chu thutak tan tlat chu *Systematic theology* chu Ani tiin a hrilhfiah Ani.
*Sources of Systematic Theology*

Systematic Theology duan dawn hian a poimawh ber chu a duanna tur a a thulakna/ hnar hi Ani. A thu hnar chu chu hnih a then leh Ani a.

1. *Primary sources*
Systematic Theology duan Nan a Thu hnar poimawh ber chu *Bible*(scripture) hi Ani. Bible a mihringte hnena Pathian inpuanchhuahna te, Pathian leh Mihring inzawmna te hi a poimawh hle Ani.

Tin Thil Siam(nature) hmang a Pathian inpuanchhuahna hi thu hnar poimawh Tak Ani bawk.

2. *Secondary sources*
Tun hma a kohhran hmasa ten a Thurin an lo puanchhuahna (Creed) eg Nicene Creed , Westminster confession etc te hi Systematic Theology duan Nan an poimawh hle Ani. A chhan chu Hun Kal tawh a Pathian thu an lo pawm Dan leh hriatthiam Dan te Kha Theology duan Nan a tangkai em em ani.

Systematic Theology duan Nan hian Secondary source atan Bible pawn lam Heng Science, Philosophy, Culture& Tradition, Reason etc te hi atangkaiin hman Ani thin bawk Ani.
Systematic Theology hrilhfiahna Kan sawi Ang khian Bible ziak/ hmun hrang hrang Atangin Thupui / Thu hlawm lak khawm Ani a, chu chu felfai Tak a remkhawm Ani.

1. Bibliology (Doctrine of the Bible)
2. Theology proper (Doctrine of God)
3. Christology (Doctrine of Christ)
4. Pneumatology (Doctrine of the Holy Spirit)
5. Anthropology (Doctrine of Man)
6. Hamartialogy (Doctrine of Sin)
7. Angelology (Doctrine of Angels)
8. Soteriology (Doctrine of Salvation)
9. Ecclesiology (Doctrine of church)
10. Eschatology (Doctrine of the Last thing).
Heng Doctrine sawm zir hma hian Prologomena an ti a, A hmahruai (introductory part)zir phot tur Ala awm cheu bawk.

Tin Systematic Theology Hian a huam zau Ang reng hle a. Heng theology hrang² Calvinistic Theology, Armenian Theology, Contemporary Theology , Christian Ethics etc etc te hi Systematic Theology Huang chhungah hian zir theih Ala Ni vek bawk Ani.

Friday, 15 September 2017

HIGHER CRITICS(Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA-2

HIGHER CRITICS(Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA-2

               David lh.

   4. The art of writing :  Mosia hun leh a hma lamin lehkha ziak hi a la awm lova, an thu inhlan chhawnna pawh tawngkam, ti ti (oral tradition)vek a la ni a, Davida hun hnuah chauh lehkha ziak hi hmuhchhuah a nih avang in eng kawng mahin Mosia khan Torah (Pentateuch)hi a ziak ani thei lo reng reng, Bible reng reng hi Ezra hun, Babulon saltan hnu lama phuah khawm mai a ni, tih hi Higher Critics ho ngaihdan ani tlangpui a, chuan "Davida huna ziak, Solomon a huna ziak ti pawh an awm tho. A eng a pawh chu nise, Mosia hun a ziak a nih an hnawl vek.

      Dr. Samuel Noah Kramer-a American ho zinga 'Sumerlogist' hmasa ber zinga mi chuan chipchiar leh ngaihnawm takin Khawvel mihringte Civilization, school te leh lehkha ziakte hi Mesopotamia-ah khuan Mosia pian hma kum sangkhat daih tawh ah khan a lo awm daih tawh tih a ziak.

    5.   Natural religion :  Documentary Hypothesis pawmtu ho hian Pathian pakhat biak (Monotheism) hi B.C.700/800 hmalam kha a ni thei lo an tih mai bakah an ni ngaihdan chuan sakhuana hi Pathian lama tanga chhuak ni lovin Mihring te suangtuahna kalsual (corrupted)a tanga in siam mai a ni a, "Christian" ho hi mi khawngaih thlak ber an ni min ti tawp!. Bible a thil mak tih te hi Nature leh Science hmanga a dik vek theih loh chuan thil tak tak an ni thei lo an ti hmiah. Thil mak(Miracle)tam tak hi Science hmang pawhin a dik tih hi a hre duh lo nge, an chhut thiam lo ni dawn ni.

   6.  The Age of Reason : Documentary Hypothesis lo chhuah leh larna chhan pawimawh tak chu 'The Age of Reason" kha a n ber mai. Mihring te hi ropui lutuk, engkim ngaihtuah chhuak thei, Mihring ngaihtuah na aia fing leh thui awm lo tlat a hriat lai kha a ni. Science lamah thil thar hmuhchhuah a tam a, Mihring te fing tawk a inhriatna a siam nasa bawk si. Evidence awm miah lo pawh a Mihring suangtuahna rinawm tawk a ngaih hunlai kha a ni a. Heng rilru pu chung chuan mahni ngaihdan aia Bible rin zawk chu a har ngawt angle. (The age of Reason ziaktu Thomas pain-a a thih dawn a a thusawi kha kan hre hlawm ang chu maw)

    7.  Isua Krista hi Pathian, dik famkimah an pawm lo : lsua hrilhlawkna leh thilmak(Miracles)a tih theihna te kha an pawm lo. Isua khs thil hre lo lutuk, mawl, leh dawt sawi mai mai(charlatan)ah an ngai. (Gore, Luk Mundi, page 360;Briggs, H.C. o Hexateuch, page 28.)

    8.  Archeology thil hmuhchhuah pawm lo tute an ni. : Bible dikzia fiahnaa Bible Scholar, ringtu tha tak tak te (Belivers) ho ngaihdan chuan, Archeology thil hmuhchhuah hrang², entirnan B.C 3000 velah pawh nun dan a lo changkang hle tawh, lehkha ziak leh chhiar pawh an thiam tawh mai bakah Library thleng in an lo nei tawh tihte hi an awih duh lo lui tlat. Criswell College Professor, Larry L. Walker-a sawi dan chuan " Higher Critics te hian an research tihna ah hian Archeologycal thil hmuhchhuah hi an hmang duh miah lo a ti. Kum zabi 19 naah khan Thuthlung Hlui huna history,geography, tawng leh nunphung(culture) Bible in a sawi a lo dik tih finfiahna tam tak thil hlui tam tak laihchhuah a awm tawh.

    U.S. News & World Report, in a ziah dan chuan "Archeology in thil thar a hmuhchhuah thar tam tak lo awm ta hian , Kristianna leh Juda sakhaw lo chhuahna bul chungchang a ngaihdan lo pawm thin a rawn ti danglam nasa hle a, tun hmaa mithiam tena an lo ngaihdan aiin Bible hi history ang pawhin a lo dik tak meuh a ni tih a chiang hle. Heng fiahna(Evidence)te hi sakhuana nen a inkaihhnawihna nei miah lo an ni a, Bible rintlak zia a ti chiang hle.....tiin a ziak.

    9. Thil tih mak (Miracle)an pawm lo va, awm theiah an ngailo. 👈 Hemi chungchang hi chu sawi thui tawh lo mai ang.

   10.   Thlarau Thianghlim sawichhetute an ni. : Bible hi Pathian thawkkhum(inspired) a ziak an pawm lo a, Thlarau Thianghlim hnathawh zawng zawng an hnawl vek. Thil reng reng hi thilthleng pangngai(natural happening)ah an puh fai vek. Higher Critics ho theory chungchang tluka Kohhran puipa tam tak leh Theologian tam tak te thlarau nun hai chhuak chiang hi a awm kher lo vang.

     The Documentary Hypothesis tih article Qadesh La Yawed Press in a chhuahah chuan- He Hypothesis pawmtu te hi Puithiam te, Rabbi te, Pastor te, Theologian te an ni hlawm a. An tum ber chu Bible ngaihnep tir a Kohhran Tradition ngaihsan tir a ni ber mai a. Bible ring anga insawi siin Kohhran tihdan leh anmahni ngaihdan an ngaipawi mawh zawk.....a ti.

      Higher Critics ho ngaihdan leh kal sualna te chu- Pentateuch an lipse(analyse) vak mai te, Theory of Evolution hi Litetature and leh Sakhuanaa hmanrua a an hmang duh tlat mai te, Bible Lehkhabu naran ang a an ngaite, Thil tih mak (Miracle)an pawm lo te, Sam hi Babulon saltan hnua mi a ni an tihte, Deuteronomy hi Mosia ziak a ni lo an tih te, Puithiamna lam dan Babulon saltan hnuah chauh a awm an tihte hi a ni.

  

HIGHER CRITICS (Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA 

HIGHER CRITICS (Documentary Hypothesis pawmtu) INNGHAHNA TLANGPUI BIHCHIANNA :

                -David lh

       Documentary Hypothesis kan tih chuan a tlangpui thu chuan he theory in a sawi dan chuan "Mosia lehkhabu 5 kan tihte hi source hrang² pali emaw a tanga tute emaw lakkhawm an ni a, engkaqng mahin Mosia ziak a ni lo. Mosia hnu daih a tuten emaw an ziak ani, tih a ni deuh ber.
       Puitling SS Zirtirtu a ka tan tirhin JEDP chungchang ah kan inhnial a, kan upa pakhat chuan heng mite hian rau taka an ziak a ni ti a atan a vangin he theory chungchang hi ka theih tawkin ka zir phahve ta a ni.

1.   Darwin-a Theory of Evolution pawmtu te an ni.
     Charles Darwin-an . 'On the Origin of Species' kha Nov thla ,1859- khan a chhuah a. Mi tam takin thik thar leh ropui tiin an atchilh a. He mi chhuah lai vel hian tuna kan subject vawrh lar tu ber Julius Wellhausena hi kum 15 vel a ni a. A hmaah Jean Astruc, Johann Gottfried Eichhorn, K.D.Ilgen, E.Reuss, J. George, leh mi dang tam takin BIBLE RINHLELHAWM TI ZAWNG A BORUAK AN LO SIAM LAI TAK A NI. (Evolution Theory hi chu kan hre tlangvek a ,sawi thui lo mai ang)👈 he theory hian Bible thu a rawn hnawl mai ni lovin Engkim siamtu Pathian a rawn hnawl der hi pawi tak a ni. Tun hnai deuh va he Theory tantu , America a Pluralism tana sulsutu hming thang berte zing a mi mithiam,(Bible Sholar) Theologian Harry Emersona Fosdick-a phei chuan Theory of Evolution hi Bible chungchang ah pawh a hmang(apply) ta zel  a, "Bible hi ho leh mawlte, naupang chhe thil tak a, thing bul lung bul bia (animism)a intanin a lo thang chho zel a, a vawr tawpah Krista chanchin Thaah hian a tawp ta a ni" (1924) tiin a ziak. Julius Wellhausena hi Evolution Theory lar vang lai tak kha a tlangval chhoh lai nen a inang bawk a,he theory a hmin hneh khawp mai.
    Evolution Scientist ho pawh hi an makve khawp mai. eg. Coelacanth sangha fossil an hmuh chu, kum maktaduai tam tak kal ta a, sangha, amphibian a insiam tantir fossil a ni e, an ti a- "Missing link' kan hmu ta e' an ti a , an lawm em em a. Chutih laiin Africa chhim lama hnam mawl ve tak , Pacific Ocean kam a chengho chuan an chaw hmeh duh zawng tak, an sangha man fo thina lo ni reng tih hman lawk khan an hmuchhuak a, 'Kan theory hi a lo dik lo tawp mai' tih an tum miah lo, sawi mam dan an zawng leh ta thung a 'Living fossil' te an ti ta vel mai mai. Kan Universe upat zawng an chhutte kha hman deuh kha chuan '14 bilion years' vel an ti a, tunah chuan 7/8 bilion years' vel a ni ang an ti leh tawh.👈 Hengho thu leh hla ringtu , rawngbawltu kan neihi thil pawi tak a ni. I do ngam ang u.

2.    Inspiration & inerrancy of The Bible
Presbyterian Thurin 1-na Thuthlung Hlui leh Thuthlung Tharte hi Pathian Thu a ni a, rinna leh thiltih tehna diklo theilo a ni' tih hi Kristian, Reformed kohhran zawng leh Pathian mi hman Theologian, Evangelist ropui ho zawng zawng in an pawm bakah Reformer ropui M. Luther, Jonh Calvin-a te pawm dan a nih laiin , Higher Critics ho hian an pawm lo va. Bible hi Pathian thawkkhum a ziak (inspired)a nih an pawm lo. 'DIK LO THEI LO' tih phei hi chu an pawm lo chiang lutuk hian a dik lohna niawm a an hriat zawng zawng hmang a Bible sawisel (Criticize) hi an hnapui ber a ni a,  Bible inspiration an pawm lo mai ni lovin, Bible thu, a ziaktu ho leh lsua thleng a an pawm loh thu huai taka sawi ngam Evangelical Scholar ho zingah an tam lutuk.

3.    Thil lo thleng tur hriat lawk theihna an pawm lo.
     Pathianin, Isua leh a zawlnei hmangin thil lo la awm tur a hriat tir lawk thei (prophetic gift a pe) tih hi an pawm lo. Hei vanghi a nia, lsaia bu hi lsaia ziak a ni thei lo. Engtinnge a hun hnu daih Babulon saltan te, Babulon saltan atanga kir leh te a sawi theih ang, heng sawina hi chu a hunlaia awm ngei ' tu emaw' in a/an ziak a ni an tih phah a. Daniel a hrilhlawkna pawh hi Daniel a hun hnu thil a nih tam em a vangin, a thlen ngei tawh hnu hria, ' tuemaw' ziak a ni e, Daniela ziak a ni thei lo,an ti bawk. Chutiang zelin hrilhlawkna, ahnu daiha thleng dik atamna reng reng hi a thlen hnua ziakah an puh zel hlawm nia mawle. An ngaihdan chuan Zawlnei te khan an hnu daiha thil thleng tur an sawi lawk thei lo (an theih chuan miracle a ni dawn tlat a, miracle an pawm der bawk si lo)
      Tunlaia sawi hlawh tak pakhat "Thupuan hi thil thleng tawh vek" ti tute nen hian huang khatah kan dah thei em?
    A tawi zawngin Bible ziaktute hian Pathian 'inspired' a ziak an pawm lo va, Pathian leh a zawlnei te hian nakin hnu thil thleng tur hre lawk thei(Prophetic power nei)ah an ngailo bawk tihna a ni.
        Porphyry-a , Pathian ringlo philosopher chuan kum zabi thumna tawp dawn lam khan Daniela bu hi a tak tak a ni lo ve, a ti a. Lehkhabu 15 Kristian na do nana a ziah zing a 12- na chu Daniela bu hrilhlawkna sawi nepna a tana a ziak a ni a. Mahse hmanlai mithiam Jerome-a (AD 348-420) chuan ' he tiang a hrilhlawkna lo thleng dik an sawiselna hi a dikzia ti fiahtu ber a ni. Zawlneite hian ring lo mite nakin hnua thil lo thleng tur an hriat lawk tir ve lo va, thil kal tawh, lo thleng tawh chin chauh hi an man phak tawk anih vang a nia', a ti ve thung. Pathian zawlneite hrilhlawkna pawm loh hi lsua hmuhsitna leh dawheh ('liar')- a puhna a ni tih a chiang a. Amah ngeiin ' Zawlneite hian ka chanchin ka chanchin an sawiin an ziak' a ti si a (cf. Luke 24:44; John 5:39; 46-47)
(Destructive Criticism and the Old Testament- By Wayne Jackson)-ah chuan " Daniela bu ah hian Lal ram hrang hrang; entirnan: Babulon, Medo- Persia, Greek etc, te lo din chhuaha tluk chhiat leh dan tur te a sawi a vangin 'Daniela ziak a ni thei lo vang, a hnu B.C 167 vela tu emaw (hriat loh) in a ziak a ni ang, an ti a. Predicitive prophesy an pawm lo miau va ' ! tiin a ziak.

Thursday, 14 September 2017

Website a HTTPS:// install dan Part-I BY LALSANGPUIA RALTE ON SEPTEMBER 14, 2017


Website a HTTPS:// install dan Part-I
BY LALSANGPUIA RALTE ON SEPTEMBER 14, 2017 IN INTERNET

A hmasain HTTPS hi install chi pawh a ni lo va, kan hriatthiam tlân theih zâwk nana title khi siam mai chauh ka ni. Website nei kan pung zel a, a la pun belh zel bawk ang. Google chuan internet a data kal reng reng hi secure channel hmang veka kal turin a duh, chumi vâng chuan Chrome browser-ah te pawh website https:// protocol hmang lo ho chu Not Secure tiin a dah lang vung nghe nghe tih chrome hmang țhin ho chuan kan hria ang a. Nakin lawkah phei chuan website secure lo ho phei chu a hnuaia screenshot-a kan hmuh ang hian color sen ngatin Not secure a la inti kuau dawn a ni. Online shopping site kan nei anih a, kan website ah thil kan zuar anih phei chuan thil lei duh tu te tan kan website kha rin ngam a har tawh dawn a ni.

Example picture atâna ka hman mizostore hi a rin ngam loh tihna a ni chuang lova, payment page chu PayPal leh CCAvenue secure website-ah a lut leh daih tho.

Website space (hosting) kan leina azirin țhenkhatah chuan tuna SSL certificate kan install tûr ber hi an pe tel thei a, țhenkhat ah erawh man to deuhva lei a ngai thung ang. SSL certificate hi man to taka lei a  ngaih țhin avangin he tutorial a kan hmun tur ber Let's Encrypt hi an lo siam phah ta a, an ni hi SSL certificate issue tu niin mi tam tak donation (sum an neih loh vang ni lovin) hmanga siam a ni. An ni inpêkna avang hian khawvel pumah mi tam takin secure website kan lo neih ve theih phah a ni.

Web hosting zuartu tam zâwk te chuan Let's Encrypt hi an control panel-ah a thlawna install mai theih turin an dah tawh a, hosting sumdawng lian zual deuh deuh GoDaddy etc. te chuan sumdawnna thil anih miau avangin an control panel-ah SSL install-na hi hmuh tur a awm ve lo a ni Godaddy cPanel hosting-ah a awm leh si e. Hosting țhenkhat ah phei chuan install-na option hi an dah bo daih nghe nghe.

Aw le, a hmasa berin ZEROSSL website ah kan kal ang a, kan website address kan submit hnuah download tur file min lo pe ang a, chumi chu kan website a kan upload hnuah click tur min pe ang, kan click hnuah automatic vekin verification a inti ang a, engkim a dik chuan thla 3 chhûng atân FREE SSL Certificate hi min pe dawn a ni. Thla 3 a ral hnuah a thlawna renew leh theih a ni thung. File download tûr min pêk kha, kan control panel SSL setting-ah kan upload/install leh ang a, tichuan secure website kan nei va ta der tihna a ni mai. Step-by-step a sawi dawn chuan a thui dawn si a, video hmangin ka website pakhata ka install lai hi ka record ta zâwk mai a, min lo thlirsak dawn nia.


Beginner's Guide: Installing Let's Encrypt on cPan from SnapTube https://getsnap.link/XrajBGbMBVZ

Website-a HTTPS install dan

[Website a HTTPS:// install dan Part-I - Lawnli Kaubawi] is good,have a look at it! http://blog.lonelycowboy.in/2017/09/website-https-install-dan.html?m=1

Wednesday, 13 September 2017

ZOSAP MISSIONARY TE LEH AN CONTRIBUTION THENKHAT

ZOSAP MISSIONARY TE LEH AN CONTRIBUTION THENKHAT
- Gilbert Renthlei

Missionary Day kan lo thleng leh ta. Missionary Day hi Zofate tana a hlut teh reng nen kohhran ten kohhran missionary bil chawisan kan tumluatah kan hlamchhiah zo va, a va pawi em! Missionary day kan hman ni January 11 hi Mizote tana kohhran bil phun tum lo, Mizo ten Chanchin Tha kan neih a, khawvel tukverha kan dah theih nana hma lo latu Pu Buanga leh Sap Upa te lo thlen ni a ni a, UPC kan ni emaw, Presbyterian kan ni emaw, Roman Catholic kan ni emaw, Baptist kan ni emaw, Salvation Army kan ni emaw, Kohhran Thianghlim kan ni emaw, eng kohhran pawh ni ila, he ni hi ka SERH a tulin kan hlut thiam a va tul em!!
Awle, Zosap Missionary te contribution thenkhat leh an rawngbawlna te i han thlir ho dawn teh ang,

ZOSAPTE RAWNGBAWLNA LEH MIZORAM
British in min awp tirh lai khan Zofate hian Kristian sakhua kan la hmel hriat lova. Khua leh khua inrunin kan thenawm cachar phaia khuate pawh kan run fo thin a. Hetiang anih lai hian Capt TH Lewin (Thangliana) chuan kum 1873 kum khan Mizorama Chanchin Tha rawn putluh tumin American Baptist Mission, Burmaa awm te chu chah luh a tum a, mahse a hlawhtling ta lo.1 Hlawhtling ta lo mahse Thangliana hian kum 1874-ah Tuikawi tiau phova Krismas an hman tumin Isua chanchin ngaihnawm takin a sawi a, hei hi Mizote beng hriata Isua chanchin sawina hmasa ber a ni awm e.
Hemi hnu kum 16 dawnah Khasi rama Shella khuaa Welsh Calvinistic Methodist Mission hnuaia thawk Rev William Williams leh a thiante chuan Sylhet tan ina Mizo lal, British sorkar laka hel an mante tlawhchhuakin Mizote chanchin zawtin Pathian thute an hrilh a. Heta tang hian Mizote veina lian tak neiin Williams-a hian an Mission hmunpui lamah Mizoram tlawh a dil zui a. Phalsak a nih angin kum 1890 khan a thuihhruaite nen Tlawng dung rawn zawhin Zoram an rawn lut a. March 15 ah Mualvum rawn thlengin hetah hian Mizo naupangte hmuin Pathian lehkhabu milem an sem a, Pathian fakna hla te an sak khum a. Williams-a te hi thla khat vel Aizawlah an cham a, hetih lai hi rambuai lai a nih avangin rawngbawlin an vakchhuak thei lo thung a . Meitei leh Khasi Kuli ho zingah an chetla tam ber a ni. William Williams-an Mizote min veina hi a ropui a, amaherawhchu hemi hnu lawk April 21, 1892 ah a thi ta hlauh mai a, a thil tum erawh a tihlawhtling leh ta lo a ni.
Kum 1871-a Bengkhuaia pasalthaten Alexandrapur thingpui huan an run a James Winchester thata a fanu Mary Winchester Zorama an hawn daih chuan Sapram thlengin thawm a nei hlian hle a. A hnua Mizorama missionary hmasa ber ni zuita Pu Buanga pawhin he thu hi kum 8 mi lek anih laiin The Torch chanchinbu-ah a lo chhiar ve a, a rilru a khawihin zan pawh a muttheih loh phah a, a nuin a hau hial a ni. He thu hian Mizoram chu sap ho hriatah a puangdarh ti ila a dik mai awm e. Tichuan Quakers member zinga mi hausa tawntaw Robert Arthington-an a sum leh pai hmanga rawngbawltu pawl Arthington Aborigines Mission a din hnuaia missionary hmasa Pu Buanga leh Sap Upa te chuan Mizoram chu rawn panin kum 1894 January 11 khan Sairang an rawn thleng a, Pu Buanga te thiandun lo thlen atang hian Mission hmalakna a alh zui ta reng a ni.

MISSIONARY TE HNATHAWH ROPUI
Kan sawi tak angin Mizote zinga chanchintha hril duh em em tu pahnih TH Lewin leh William Williams-a te duhna chu hlawhtling lo mah se, Zofate tana Pathianin a ruat bik Mizorama Pioneer missionary Pu Buanga leh Sap Upa te Mizorama an luh atang chuan Mizoram chu a hunlai khawvelah dakchhuakin hmasawnna lam zawi zawiin a pan ta. Pu Buanga leh Sap Upa kher kherin Mizoram an lo luhchilh hi a lawmawm dangdai hle a, Pathian miruat te an ni a tih loh theih loh.
Pu Buanga leh Sap Upate mi bik an nihna thenkhat i han tarlang teh ang.
Mak tak maiin Pu Buanga hi tawng lama mi ril, mi thiam, tawng thiam chak chi (multilingual) a lo ni hlauh mai a, Sap Upa lah Cambridge University chhuak, Ph.D nei ngat a lo ni bawk a. Hei hi hnam pakhat tana missionary hmasa ber ni tura thil pawimawh tak a ni. Mizoram an rawn luh hnuin Mizo tawng A, Aw, B min han siam sak ta a, Mizote lehkha zirtirin ziak leh chhiar kan lo thiam tan ta. A hnuah Mizo English Dictionary an han siam leh a, thumal 7000 zet an dah a, a bu lian zawkah phei chuan thumal 30,000 chuang an dah a ni. Heng mai bakah hian Bible lehlin hna an thawk bawk a. Mizote Chanchin Tha min hrilh a, thinlung takin Mizote min hmangaih a, Kristian hmasate inkhawmnaah pawh mittui tla pur khawpin Mizo hla an sa thei hial a ni. Pu Buanga leh Sap Upa Mizote tana an contribution ropui lutuk hi helai phek zimtea tarlan sen a ni lo.
Pu Buanga te hnuah hian Missionary tha tak tak an rawn chhuak a, Baptist Missionary Society leh Welsh Calvinistic Methodist Mission ten missionary rawn tirin kum 1897-ah DE Jones (Zosaphluia) chu Zoramah rawn lutin rawngbawl hna a rawn thawk a. Chutiang zelin missionary dang dang Aizawl leh Lunglei lamah an rawn chuang chhuak a. Pu Buanga nau Rev R.A. Lorrain te nupa pawhin kum 1905-ah Lakher Pioneer Mission dinin Mizoram chhim lam an rawn luhchilh a, Serkawra inbunin Mara hnam zingah rawngbawlna an nei a. Heng Missionary hrang hrangte hnathawh avang hian Pu Buanga leh Sap Upa te lo luh atanga kum 50 hnuah chuan Mizo mipui zawng zawng deuhthaw Kristian kan lo ni ta a ni.
Pathian rawng bawla Chanchin Tha min hrilh mai bakah hian tunlai khawvel changkanna tukverhah kan Zosap Missionary te hian min dahchhuah tir a, rawngbawlna atana tangkai si thil tam tak min hnutchhiahin min zirtir bawk a ni.

PRINTING PRESS
Kum 1911-ah Dr Peter Fraser-a’n khawl chhutna Press a rawn kenluh hmangin Mizoramah khawlchhut hna tan a ni a, Krista Tlangau tihchhuah a lo ni zui bawk a. He khawl chhiat hnu hian Col GH Loch chuan Welsh Mission hnenah khawl leina tur a pe a, hemi hnu hian kum 1914-ah lehkha chhutna press thar lei niin Chhim lamah pawh kum 1938 khan Treadle Printing Press lakluh a ni a. Hengte hi khawlchhutna lamah Zosapte sulhnu hmasa a ni.

DAMDAWIIN
Sap Upa khan tihdam rawngbawl hna a thawk tel thin a, a bangla kha damlo enkawl nan a hmang mai thin. Baptist Missionary Society hnuaia Zosap Nurse Miss E.O Dicks (Pi Dawki) hovin kum 1919 khan damdawi in din tan a lo ni ta a, hei hi vawiina Kristian Hospital Serkawn bul tanna a ni. He damdawiina doctor hmasa ber Dr HG Stockley (Dr Zomuana) chu kum 1957 khan a thawk tan.
Hmarlamah pawh Durtlang lal Pu M. Suaka’n Derhken tlanga Welsh Mission ram a pekah kum 1928 khan Mizorama missionary doctor puitling lokal hmasa ber Dr John Williams a hovin D. Thianga (compounder) leh Tlawmkungi te nen damdawiin an din a, hei hi vawiina Presbyterian Hospital, Durtlang kan tih hi a ni.

ZIRNA
Mizorama Missionary hmasa ber Pu Buanga leh Sap Upa te’n A, Aw, B min siam sak hnuin Mizoram an lo thlen atanga thla 3 hnu kum 1894 April 2-ah Thangphunga vengah sikul an hawng tan a, Thangphunga leh Suaka te chu zirlai hmasa ber an ni a, hemi hnu kum 1895-ah Mizo zirtirh bu (A Lushai Primer) chu siam niin hei hi Mizo tawng lehkhabu hmasa ber a ni. Rev DE Jones (Zosaphluia) chuan kum 1898 atangin sorkar puihanin sikul a hawng tan bawk a, kum 1897-ah Lungleiah sikul hawn a ni bawk.
Kum 1903 ah khaw 15-ah sikul a awm tawh a ni. Kum 1904-ah British Sorkarin zirna chu Missionary te kutah a daha, kum 1952 a sorkarin a laklet leh hma zawng kha chuan zirna chu missionary ten an enkawl a, hetih hun chhung leh sorkarin a laklet hnu thleng pawhin Zosapte hian Mizo mi ropui tak tak chherchhuakin vawiin thlengin ‘British made’ te chuan bawlhchian an dawl bik kan ti thin. Kum 1903-ah Pi Teii chuan Girls School a hawng a, hei hi vawiin thlenga PC Girls School kan tih hi a ni a, Lunglei lamah pawh chutiang bawkin Pu Buanga leh Sap Upa te BMS tirha Lunglei lama rawng an bawl hnu kum 1903 July 3 khan Serkawn Sikulpui an din bawk. Kum 1944-ah High Sikul hmasa ber Mizo High School chu hawn a ni a, headmaster chu Zosaphluia niin Chhim lamah pawh Rev RF Tucker a hovin kum 1961-ah Kristian High School din a ni bawk a ni.

BIBLE TRANSLATION
Pu Buanga leh Sap Upa te khan A, Aw,B an siam a Mizo tawng an thiam ve fu tawh hnu August 21, 1895 atangin Bible lehlin hna an thawh tak a, Luka ziak chu an lehlin hmasak ber niin hemi hnu hian Chanchin Tha Johan ziak leh Tirhkohte Thiltih an letling chhunzawm a, Rev DE Jones a lo chuanchhuah khan Bible lehlin kawngah hian puiin Lunglei lama an rawn chuanchhuah leh hnuah Zosapthara (Edwin Rowlands) te nen lehlin hna an thawk chhunzawm a, a hnua Pu Sandy-a khan a pui leh bawk. Bible bu pum letling tur hian inchan semin hmar lamah Pu EL Mendus kaihhruaina hnuaiah Mizo kristian hmasa ten lehlin hna an thawk a, Chhim lamah Pu Buanga hovin Kristian rawngbawltu hmasa ten an letling a, Pu Buanga haw hnuah Rev WAR Wenger, Rev J Raper leh Rev HW Carter ten an bei zui a. Nasa taka an beih hnuah kum 1959 khan Mizo Bible bu pum hmasa ber chu tlangzarh a ni ta a ni .
Zosapte sulhnu ropui tak hi kan sawiseng lova, a lian zual kan han tarlang mai a ni. Heng bakah hian Mizo tlawmngai pawl lian ber YMA chu kum 1935 ah Zosap Miss Katie Hughes, Rev EL Evans, Rev David Edward leh Mizo thalai te nen din a ni bawk
Mizoramin Chanchintha a dawn hi Mizo history-a bung pawimawh tak a nih avangin kohhrante pawhin kum 1994 January 11 khan Mizoram pumah Gospel Centenary kan lawm a. Pu Buanga leh Sap Upa in Chanchin Tha meichher chhi tura Zoram leilung an rah ni hi ngai pawimawhin sorkar pawhi state Holiday-ah a puang a, he niah hian Mizorama kohhran lian ber pahnih Presbyterian kohhran leh Baptist kohhran te chuan Chanchin Tha min pek avanga Pathian hnena lawmthu sawina hun an hmang thin a ni.
Isua Krista Chanchin Tha min hrilh a, Chhandamna kawng min kawhhmuh a, Kohhran min dinsak a. A AW B leh lehkha chhiar tur min siam sak bakah zirna sikul min din saka, lehkha min zirtir bawk a. Kan Thlarau leh taksa tihdamna rawngbawl hna thawkin nun dan mawi leh tha te min zirtir a. Kan hnam hmasawnna lungphum phumtute an ni. Ramhuai biakna leh hlauhna lak ata Lal Isua Krista Chanchin Tha-in min chhan chhuak a, chatuana nunna min pe a. Silh leh fen mumal tak pawh la inbel nachang hre lo, saruak deuh thaw kha an rawngbawlna avangin khawvel pumpui huapa inchei dan pangngaiin kan lo inchei ve ta a.
A AW B CH nei lo kha India ram hmar chhak state pariat zingah ziak leh chhiar thiam tamna ber kan lo ni ta reng mai. Maurap in chhe te te-a khawsa thin zofate kha tunah chuan in tha tak tak mawi leh nuam tak takah kan lo khawsa ve ta. Mizo mipuite chhim leh hmar chhak leh thlang ami ten tun dinhmun kan lo thleng ta hi an mahni vang liau liau a ni.
Kan ram sorkar, kohhran leh mipui zawng zawngte hian January 11, Missionary Day hi hlut na chang kan hriat zel a tul hle mai. He ni hi Baptist chauh tana lawmawm a ni bik lo a, Zoram pumpui tana ni lawmawm kan ram leh kan hnam hmelhmang thlak danglamna ni anihna hi theihnghilh lo ila. Zosapte hmalakna azara pawl ding thenkhat din champhaphaka state pum chhuti ai chuan he ni ngeiah hian Mizoram hian chhuti puang ila, Chanchin tha min pek avanga inlungrualin kohhran zawng zawngten urhsun takin Pathian hnena lawmthu sawina niah i hmang zawk teh ang u. He nia lawmthu sawi inkhawmna neih hi Zoram Kristian ten a bata kan bat a ni zawk ani tih hi i hre thar teh ang u.

PRESBYTERIAN KOHHRAN PATHIAN BIAK KALPHUNG

PRESBYTERIAN KOHHRAN PATHIAN BIAK KALPHUNG
-  Revd Chuauthuama

PATHIAN BIAK AWMZIA
Pathian biak awmzia hi sawi dan chi hrang hrang a awm thei ang a. Kan kohhran Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu- sawi dan hi lo thri chhuak ila
"Pathian bia’ emaw ‘Pathian chibai buk’ emaw kan tihte hi Saptawng chuan worship an ti a. "Pathian ropuizia hriat chian avanga zah leh tih leh ngaina chunga amah chawimawi tura a rawngbawl" tihna a ni. Chu chuan Pathian chawimawi leh fak te, a hnena sual thuphachawi te, lawmthu sawi te, inhlan te, thil dil te, a thu ngaihthlak leh a duh zawng apiang ti tura inpek te a huam a. Chu chu a tana rawngbawlna a ni nghal. ‘Pathian chibai buk’ chuan a lalna hmaa tlawmna a kawk a, chu chu Pathian chawimawina chu a ni bawk. Pathian chawimawi chu mihring thil tih theih sang ber a ni. ‘Pathian rawngbawl’ chuan a laka chhiahhlawh nihna leh thuawihna a kawk a; atana inpumpekna a kawk bawk. ‘Pathian bia’ tih chu amah nena inbiakna a ni a, a thu ngaihthlak leh a hnena kan duh zawng sawi chhuah vena a ni; chu chu Pathian nena inpawlna chu a ni a, induhna leh inngaihna thuk tak nei inpawlna a ni.
Pathian biak inkawm hi ringtute tih tur thil pawimawh tak a ni a. Lal Isua pawhin a ngai pawimawh a, "Mi pahnih emaw pathum emaw ka hminga an inkhawmna apiangah chuan an zingah ka awm si thin a" a ti a ni. A tisa put lai niah khan Pathian chibai bukna hmun sunagog-ah a kal fo thin. Kan Kohhran Thuirin No-9 naah pawh ringtu zawng zawng tihtur a nihzia kan hmu. Kristian Nun Kaihhruainaah pawh, "Pathian biak hi Kristiante tih dan tura pawimawh ber leh hmasa ber a ni a, an thlahthlam tur a ni lo a, an ngaipawimawh reng tur a ni" tih a ni bawk. A huhoa Pathian biak hi a pawimawh a, inchhem alh tawnna a ni. Mizo thukah thingfak pahnih lek kan tuah chuan a alh tha duh thin lo a, fak tam zawk kan tuah erawh chuan a alh tha duh thin. Chutia ang deuh chuan Pathian biak inkhawm hi ringtute inchhem alh tawn nan a tha hle a ni.

PATHIAN BIAK INKHAWMA THIL TIH NGEI NGEITE
Pathian biak inkhawmah hian kohhran hrang hrang(denominations) tih dan a inang vek lem lo a. Kohhran thenkhatah chuan thil chi hrang (element of worship) tih an ngah hle, chu lam chu sawi tul loah ngai ila. Keini Presbyterian Kohhran Pathian biak inkawmnaah chuan thil pali tih ngei ngei kan nei a. Hei hi eng inkhawmah pawh a tel deuh vek a. Hun engemaw bikah chuan thil pahnih khat telh loh luih a awm thei. Chung thil pali kan tih ngei ngeite chu keimahni tihchhuah bik ni loin Apostol-te hun lai atanga an lo chun than kha a ni. Chungte chu (1) Fakna hla sak; (2) Tawngtai; (3) Pathian thu chhiar; (4) Thuhril te hi a ni.
1. Fakna hla sak
Mizoramah chuan khawvel hmun danga an tih ve loh, inkhawm tan dar rik hmain kan zai thin a. Tun hma chuan zai loa ngawi renga thu thin tualchhung kohhran chu an awm awm e. Tunah erawh chuan tan dar rik hmaa zai hi tih ngei ngei turah kan ngai ta a ni ber. Kohhran thenkhatah chuan Kristian Hla Bu-a hla sak thiam loh deuh zir nan an hmang a, Synod Music Commitee-in hla zir tur rawn thlan chhuah chang pawh a nei a; chung hlate zir nan chuan hmang tawk an awm a, a tha ang reng
Tualchhung kohhran tam berah erawh chuan ‘innghahkawmna’ ni pah fawmin kan lo zai a. Hlim lai deuh phei chuan inkawm tan dar rik tawh pawhin hlimna kan um luat a leiah tawpsan zai pawh kan rel hlei thei mang lo ta fo mai. Hei hi ngaihtuah chian deuh a tul khawp mai a. Inkhawm tan hun pel dawrh khawpa kan hlim na maw tih avanga zai chhunzawm hi chu bansan ngam a tha. Inkawm boruak a khawih danglam lutuk thei a, inkhawm hruaitu inbuatsaihna ang pawh tihkim hleih thieh lohin a awm phah thei a ni. Tan dar a rik hnaih tawh hi chuan kan hla sak lai a tawp laklawh a nih pawhin hla thlang kher loa ngawih zui mai hi zir thiam ila a tha khawp ang. Hla kan thlang leh duh hman a nih pawhin hla chang tlem deuh, sak zawh thuai chi tal thlang thiam ila. Tan dar rik dawn tepa hla sei tak thlan te hi chin loh tur a ni. Kan hla sak lai ena chang laklawh atanga sawi nawn mai pawh hreh loh ngam a tha ang.Kan chhinchhiah tur pawimawih tak chu dar nawn a nih hma hi chuan Pathian bia (worship) kan la ni chiah lo a; dar nawn atang chiahin Pathian biak inkawm chu tan a ni; chumi tan hin dik taka min tantir thei lo tur khawpa hla nawn hi chin loh a tha zawk. Inkhawm hruaitu thenkhat an han ding chhuak a, "Kan Pathian biak inkhawm kan lo chhunzawm zel ang a" an tih pawh hi a dik zan lo; chu ai chuan, "Kan Pathian biak inkhawm kan lo tan tawh ang a" an ti tur a ni zawk ang.
Pathian biak kan tan tak hnuah hian mipui chan a tam lutuk thei lo. Hla sak hi mipui chan awm chhun a ni deuh mai a; chuvangin kan inkhawmah hian hla sak hi kan uar thiam a pawimawh. Tunlaia inkhawm tam takah inkhawm hruituin hla a thlang mang lo thin a. Mipuite tih ve tur an siam tlem tihna a ni. Hla sak uar tih vanga kan tuipui zawng hla pakhat lek nawn tlut tlut tir tihna erawh a ni lo, Mizoram Presbyterian Kohhran Pathian Biak Inkhawm Hruaina bu tharah chuan inkhawm pangngaiah chuan hla pathum tal sak ni se tih a
Chairman-in hla thlan reng rengin thu chunga sak tur tia-a sawi lang kher a nih loh chuan ding chunga sak turah ngaih ngheh mai tur a ni. ‘Ding chungin kan lo sa ang a’ tih hi a ngai lo. Eng emaw bikah thu chunga sak tha zawka a hriat chuan, "Thu chungin kan sa ang’ a tin chauh zawk tur a ni. Tunlaiin inkhawm hruitu tam takin ‘Ding chungin kan sa ang’ an tih kher thin hi tun hma atanga Presbyterian Kohhranin Pathian biak inkhawmah kan tih dan a ni .
Hla thluk chungchangah pawh sawi hlek tur a awm. Kristian Hla Bu-ah hian lengkhawm zai chauha sak chi a awm a; a tam ber erawh chu solfa thluka sak theih a ni a. Solfa thluka sak chi thenkhat chu lengkhawm zai thluka sak theih ve vete hi a thlangtuin a dih dan a sawi a nih loh chuan solfa thluka lak mai tur a ni a; hla hruaituin lengkhawm zai thluka lak ngawt hi a kalhmang a ni lem lo. Chairman tan hla thlan thiam a pawimawh khawp mai bawk. Call to worship zawha sak tur hi chu Pathian fakna leh chawimawina lam hla ngei ni thei se a duhawm. Kristian Hla Bu-a awm lo hla thlan hi tih loh a tha hle bawk.
2. Tawngtai
Pathian biak inkhwmah chuan fakna hla sak ang bwkin tawngtai hi tih ngei chi, thil (element) pawimawh pakhat a ni. Tawngtaina chi hrang hrang a awm a, a eng ber pawh hmang ila mipui aiawha ding kan nih avangin ‘Kan’ tih hman thin tur a ni. Kan tawngtaiin kan koh (address) chu ‘Pa Pathian’ ni zel sela. Tunlaiin mi thenkhatin "Aw ka Pa, Thlarauthianghlim" tih an ching a; heti ang hi hmasang ata Kohhranin Pathian an koh dan a ni ngai lo. Synod Worship Committee-in Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu-ah tawngtai chungchang heti hian a sawi: "Thil dil tawngtai a nih chuan "Pa Pathian" hnenah kan mamawhte sawiin "Lal Isua Krista" hmingin kan dil tur a ni. "Isu, i hmingin kan dil a che," tih hi pumpelh tur. "Kan dilin kan rawn inhlan e," tihte pawh tawngtai dan tha a ni lo. Dilna a nih chuan dilnaa a tihtawp a tha a, inhlan tawngtai a nih chuan "Isua Krista hmingin kan inhlan/hlan e," tih mai tur a ni. "lawmthu sawi chungin kan dil a che," tih pawh hi a hmaa lawmthu kan sawi kha a tawk a. A tawpna atana kan hmang duh a nih chuan "Lal Isua hmingin lawmthu kan hrilh a che," tia Amen zui mai a tha. Hei hi zawm tlang thei ila, a tha ang. Kan tawngtaiin intithlarau mi taka "Kan dilna min hlawhtlintir dawn avangin lawmthu kan hrilh a che" tih hi chih loh a tha.
3. Pathian thu chhiar
Bible chhiar hi uluk taka tih tur a ni a. Tantu leh thuhriltu chuan Bible ngah chhan an nei a, Chaiman erawh chuana ken kan a la ngai. Bible chhiar laia ken dan hi uluk a ngai hle. Chairman emaw tantu emaw thuhriltu emawin thiam taka Bible chhiar tum tur a ni. Mizo tawng lam dan dik hriat a pawimawh a, lam dan dik loa lam chuan a awmzia a danglam daih thei a, awmze nei miah lo pawhin a chhuah thieh a ni. Chuvangin a lam dan dik zir thiam a pawimawh em em a ni. Sam kan chhiarin ‘Sam number za-na’ tih ang chi hi tih dan tur a ni lo. ‘Sam za-na’ tih mai a tawk; number tih tel kher hi a chungtlai mai mai a ni.
4. Thuhril
Presbyterian Kohhran Pathian biak inkhawmah chuan thuhril hian hmin a chang laipui hle. Chuvangin Worship Committee pawhin thuhril chungchang heti hian Pathian Biak Inkhawm hruaina Bu-ah kaihhruaina a ziak a; "Kan Kohhran hian thuhil rawngbawlna hi a ngaih pwimawh em avangin thuhriltu mawhphurna hi a sang hle a, mipuiin a lakah an beisei sang hle bawk. Chuvangin heng a hnuaia mite hi ngai pawimawh ngei sela.
Thuhriltuin a tumte hre reng chungin thu hril thin rawh se. Tawngkam hman thuah duhtuii fimkhur hle thin sela, Pulpit-a sawi awm leh awm loh thiar thiamin zahawm leh awihawm takin thuia sawi thin rawh se. Pathian mite chawmna hmin a hi tih hre rengin zah tak leh fimkhur takin Pulpit hmang thin tura beisei a ni. Hmun hman thiam hi thuhriltu tan a pawimawh, thuchah sawi bakah vawi khat tawngtai leh hla pakhat thlan a tawk. Inkhawm zawng zawngte sawt tlanna tur thuchah, ninawm hman loa sawi thiam a tha. Mahni inhlil chiam loin Pathian thuchah sawi mai tur a nih inhre reng rawh se. Kan Kohhran thurin te, inkaihhruaina te leh zirtirna te tihhlawhtling zawng leh tihhmasawn zawnga thu hril thin tur a nih inhre reng bawk rawh se" Thuhriltuin thupha chawi lo tura ngaih a ni a; mahni inthiam chawpna ni awm taka thupha chawi phei hi chu a tih chi loh lehzual. Thupha chawi loh theih loh hun a awm a nih pawhin a mawi tawka chawi a tha.

INKHAWMA MAWHPHURHNA PAWIMAWH CHELHTUTE
Pathian biak inkhawmah hian mawihphurhna bik neite an awm thin a. Hengte hian an chan theuh hi uluk tak leh zahawm takin an tih a pawimawh a, an mawhphurhna theuhte fel fai taka ti thei turin inbuatsaihna tha leh tha lo hian inkhawm boruak a sawi danglam duai thei tih hriat a tha.
1. Chairman
Inkhawm hruaitu Chairman mawhphurhna a lian hle a. Inkhawma hun neite ko chhuaktu a ni satliah mai lo. Chuvangin Chiarman hi uluk takin a inbuatsaih hmasa thin tur a ni. Chairman chuan a bul atanga a tawp thlengin inkhawm hruai thin sela. Thuhriltu hnena ‘hun tawp thleng’ pek hi hawihhawmnaah kan ngai a, mahse a tha ber lem lo. Pathian biak inkhawmnaah hian Pathian laka kan hawihhawmna bak mihringte chunga hawihhawm luih teh chiam a tul lo. Pathian kha kan pawisak leh zah ber tur a ni a, a lakah kan inphah hniam ang a. Inkhawm chhungin thil eng emaw Biak In chhungah emaw, a pawn lam hnaivaiah emaw lo thleng palh thei a ni a; chuti ang a lo awm palh hlaih a nih chuan Chairman chu thu pawtchata hih tih dan tur relfel tur a ni a, a bul atanga a tawp thlengin a mawhphurna hi a chelh tlang a tha ber a. Bialtu pastor emaw chu hun tawp tleng pek a sual lo.
Chariman in Pathian be tura sawmna ‘Call ti Worship’ nei hmasa loa mahni vei zawng sawi hmasak hi thi tih chiu a ni lo. Pathian be tura sawmna ‘Call ti Worship’ tawi fel takin nei sela, chawimawina lam emaw inhlanna lam hla emaw tlangin tawngtai zui sela. Call to Worship hi Pathian thu chhiar pangngai a nih loh avangin sawi zui (Comment) a ngai lo. Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu tharah khan Call ti Worship zawhah ‘Amen’ tih hi dah zel a tha a; hei hi tun hmaa tih dan a nih loh pawhinh dan phung reng a ni e. Tun hma chuan Chairman in Pathian thu sei deuh hlek chhiar an chin g; chuti anga an chhiar chhan ber pawn rawn inkhawmte khan mahni in lamah Pathian thu chhiar an ngaithla khat em a, Biak Ina chhiar an ngaihthlak kha an hriat chhun a ni deuh mai tih vangin an chhiar duham thin a ni. Tunlai hian Chiarman thenkhatin Call to Worship an neih hnuah ‘Pathian thu dang kan ngaithla leh ang a’ tih an ching ta viau mai a. Hei hi a tul lem lo a, Call to worship-ah hian Bible thu kan hmang a nih pawhin Pathian thu chhiar pangngai anga chhiar a ni lo. Chairman-in Pathian thu a chhiar chhunzawm duh a nih pawhin ‘Pathian thu dang’ ti loin ‘Pathian thu i lo ngaithla ang u’ tih mai a tawk.
Chairman hi tawngtai ngei tura ngaih a ni. Chairman tawntai hi a sei tur a ni lo a. Inkhawm lo kalten tih tak zeta Pathian an pawl theih nan tawi fel takin dil sela, thil chi hrang hrang tam tak sawi duah a ngai lo. Tantu neih inkhawm a nih phei chuan tantu chham awmte lo chham khalh loh hram a tha. Hla thlan hi a number fel taka sawi a, chang khatna emaw tal chhiar chhuah hmasak a tha. Chairman chuan a tih tur chu fel takin ruahman lawk sela. Thut hun leh din hun, tawngtai hun, indawt fel taka rem tur a ni. Inkhawmhote hriat theih ngeiu tura tawng chhuah tur a ni bawk. Chairman awka chhuak hian inkhawm boruak a kaihruai thu hle a; a bul tanna atanga zawi seta a tawng chhuah chuan inkhawm boruak a nung thei lo ang.
2. Kohhran Secretary
Kohhran thupuan hi Secretary hna a ni a, a awm loh erawh chuan Joint Secretary emaw mi dang emaw thu puangtu tur insiam rem a ngai thin. Kohhran thupuan hi inkhawma thiltih ‘element’ pawimawh tak a ni. Kohhran ziaktuin Pathian biak inkhawma puan awm chi chu tawi fal taka puan tur a ni. Kohhran inkhawm programme puang hmasa ber sela, chumi hmuah chuan thil dang puang sela. Kohhran thupuan hi fiamthu nena chawhpawlh chi a ni lo a, zahawm taka puan tur a ni. Kohhran Hmeichhia leh KTP lam puan tur pawh Secretary hnenah pek khawma puantir a tha ber.
3. Tantu
Inkhawm tantu dinhmun hi a pawimawh hle. Kohhran Committee-in rawngbawltu pawimawh a thlan chhuah bik zinga mi a ni a. Tunlai chuan kohhran thenkhatah tantu-a ding thei ang tam tak avangin Pathianni chawhnu inkhawmah pawn tantu ruat an ni ta zel a; Pathianni zan tih chauhah lo chuan tantu ruat an ni ta. Tantu chu kohhran mipui aiawha ding a nih avangin uluk takin a inbuatsaih tur a ni a. Pathian thu a chhiar dawn pawhin a bu hming, bung leh chang zat fiah takin a sawi hmasa tur a ni a, a chhiar zawhah, "Lalpan a thu malsawm rawh se" tih thin tur a ni. Tantu hian a tawngtaiin mipui aiawhtu a ni tih a hre reng tur a ni a, mi mal tawgtaina thu chham ang chi chu tih loh a tha.
4. Hla hruaitu
‘Hla hruaitu’tih hi tun hma deuh tawngkam a ni awm e, tunah chuan ‘khuang vawtu’ emaw ‘khuangpu’ emaw tih tawngkam kan hmang ta deuh ber. Khuang vuak hi mi zawng zawng thiam chi a ni lo, mi bik deuh an ngai thin. Khuang vawtute dinhmun hi a pawimawh khawp mai a. Kohhranin khuang vawtu a neih that chuan Pathian biak inkhawm zai a nungin a tho tha thin a. Khuang vawtuin sin rata hla a lak chuan inkhawm zai boruak a tho thei lo. Khuang vawtu hi dinhmun pawimawh tak chelhtu an nih avang leh Mizo inkhawmah chuan tan hmaa zai kan chin avangin kal hma ngei tura beisei an ni. Khuang vawtu chuan Hla Bu-a inziak ang takin hla a sa thin tur a ni a; khuang vawtu tan hla sak sual hi a inhmeh lo bik a ni. A hma lama kansawi tawh angin hla thlangtu (Chairman/Thuhriltu)-in emaw sak dan tur a sawi lawk a nih loh chuan solfa thluka sak chi chu solfa thluka lak a tha.
5. Thawhlawm khawntu
Programme eng emaw bik a nih loh chuan Mizoram Presbyterian Kohhran inkhawmah chuan thawhlawm hi Chawlhni zingah leh zanah khawn a ni ber thin a; Pathian biak inkhawma thiltih ‘element’ pawimawh tak a ni. Sunday School inkhawma thawhlawm khawn hi kohhran hrang hrangah tih dan a inang lem lo. Kohhran thenkhatah chuan hming lam laiin pawl tinah khawn a ni a; kohhtan tam takah erawh chuan a hranin khawn hun siam a ni a. Kohhran Secretary-in thu a puan laiin an khawm deuh ber a; hei hi hun ren vang mai niin a lang. A nihna takah chuan thawhlawm khawn hi Pathian biakna element pawimawh pakhat a nih vangin thil dang tih ruala lo khawn chu a tha ber lo; thawhlawm khawn laia hla sak erawh chu thil inkawp remchang pangngaiah ngaih a ni. "Thawhlawm" tih hi a hming pangngai reng a ni a; tunlaiin mi tam takin ‘thilpek’ tiin an sawi thin.
Thawhlawm hlantu pawhin inkhawm hruaituin hlan tura a hrilh ang takin hlan mai sela. Inkahwm hlan nawn emaw thil dang chham tel duah emaw a ngai hran lo. Thawhlawm hlan hi Chairman-in a tih nghal mai hian hun a hek lo bawk a, a hlantu tur midang han koh vel hi phung thlukna chi khat, tul tak ni lem lo a nih avangin pumpelh theih a ni.
6. Thuhriltu
Mizoram Presbyterian Kohhranin a hman danah chuan ‘Thuhril’ tih leh ‘Thuhriltu’ tih hi tawngkam hman deuh bik a ni.Hei hi Pathian Biak Inkhawm Hruaina Bu tharah pawh hman dan a ni. Tunlaiin inkhawmpuiah emaw, campaign/camping nikhuaah emaw Sap tawng hmangin ‘Speaker’ tih kan hmang uar hle a. Kohhran tam takah chuan ‘Thuhriltu’ tih tur hi ‘Thusawitu’ tih tawngkam an hmang. A dik lo hul hual zawng a ni lem lo na ang a, ‘Thuhriltu’ tih hi hmang tlang ila, a duhawm ber ang. Programme bik emaw-ah erawh chuan ‘Thuchah sawitu’ tih hman a ni thin.
Mizoram Presbyterian Kohhran chuan thuhril hi kan ngaih pawimawh em avangin a hrilna hmun pulpit pawh bang leh bang inkar lai takah kan dah a. Thuhriltu chu a thieh ang tawka nasain a inbuatsaih tur a ni a. Pulpit tlang atangina a inbuatsaih mang lo thute a chhak chhuak mai mai tur a ni lo a. Rawngbawlna dinhmun pawimawh luahtu a nih ang ngeiin a mawhphurhna chu a ngai pawimawh tur a ni. Intihthlarau mi nih duh avanga pulpit tlanga dawn thar leh tla chawp sawi a tum tur a ni lo. Pathian thu hi a zahawm avangin kan thusawi tur chu theih tawpa nasaa inbuatsawih thin tur a ni. Pulpit hi ngampa taka fiamthu thawh nan hman loh a tha bawk. Pulpit a awm tawh hnuah lam tura chhuk loh a tha.
7. Zaipawl
Pathian biak inkhawmah hian zaipawl kan nei thin a, inkhawmpui nikhuaah phei chuan zaipawl eng emaw zat an awm thin. Synod Inkhawmpuiah chuan kum 2000 atang khan zaipawl member-te mahni thuthmun atanga lo pen chhuka maicham hmaa din tlar hi tihtawp a ni. Inkhawmpui dangah pawh hian kal chhuah kher hi ti lo ngam ila a tha ngawt ang. Inkhawm hruaitute hian zaipawl zai tura an sawmin ‘Hla hlan turin’ an sawm fo ta mai a, hla hi hlan tur a ni lem lo a, sa tura koh mai a tawk hle. Zaipawl member-te hi Biak Ina inthuamna awm renga inchei a tha a, chet vel danah pawh mawi leh fel taka chet vel a ngai. Mi mit tikham thei thlen lo tura riltu an pek thieh nan mahni inthunun a pawimawh.
Zaipawl hian anmahni hla duh zawng leh mawi tih zawng hi an thlang duh khawp mai a. Pathian biak inkhawma sak awm mipui hneh thei tur an thlan thiam a pawimawh hle. Ruah tham loh hla thar sak hi intihtheihna atan hman tur a ni lem lo ang a; hla hlun leh nghet, kohhran mipui chawm thei tur sak a tha ber ang. Biak Ina an hla sak hi inelna a ni lo tih an hriat a tha a, inchhem mawi mawi siak lam zawnga kalpui tur chi a ni lo, taksa intheh kual vel dan pawh hi lutuk a awm thei ang.

MIZORAM KOHHRAN HISTORY PAWIMAWH BIHCHIANNA

MIZORAM KOHHRAN HISTORY PAWIMAWH BIHCHIANNA
– Vanlalchhuanga



Mizoram Kohhran History pawimawh tak, Mizoram leilunga Chanchin Tha hla hmanga puan hmasak ber hun te, Chanchin Tha sawi hmasak ber hun te, Chanchin Tha thlen ni te, Presbyterian Kohhran din hunte hi bihchian tula ka hriat avangin he thu hi ziak ka ni. (Mi thiamte chhunzawm atan)

1. Vailian tum 1-naa lo kal Sap sipaiten December 25, 1871 Krismas Mizoram hmun 2 a an hman kha Mizorama Kristian Service awm hmasa ber, hla thu hmanga Isua pian thu puanna hmasa ber a ni: Zoram Vartian ziaktu Pu Lalhruaitluanga Ralte chuan “Kum 1871 December ni 25 hi Mizorama ruai theha Krismas hman hmasak ber a ni” (Zoram Vartian p-105) tih thu hi a pawimawh hle. He Krismas ni hi chhim lamah chuan Tlabung bulah an hmang a; hmar lama an hmanna hmun erawh a tarlang lo.

Hmar lama Krismas an hmanna hmuna thil thleng hetiang hian ziak : “Krismas ni hi hmar lam Vailian pawhin nilengin indo nan an hmang a…tlaiah krismas ruai an theh a. An ruaitheh lai chuan Mizoho chuan an kap reng a. Officer ho chu hlim takin an zai dual dual a, Krismas hla an sak chhung zawng chu Mizo silai ri a reh a, an lo ngaithla a. An zai ri a reh veleh an kap zui lehnghal zel a ni” (Zoram Vartian p 105) tiin.

Vailian tum khatnaa lo kalten Krismas nia hla an sak hi krismas hla, Isua pian puan chhuahna hla a ni ngei ang a. An zai ri hi Mizo tlangval silai kaptute khan an hria a, ngaihthlak an duh avangin indona silai pawh an kap ri zui lo hial mai a ni awm e. He chanchin hi ropui hlein ka hria. Hetih laia Tlabung vela sipai officer lian Thangliana kha,(T.H.Lewin, Tlabung DC ni zui) Mizoramah rei tak lo awm tawh a, Mizo nupuiah hial neitu a ni a; amah kha ringtu tha tak, Mizote hnena Chanchin Tha thlen tul ti em emtu a ni bawk. Tlabung bula Krismas an hmannaah pawh khan a tel ngei a rinawm.

Mahse, he Krismas, Lal Isua pian thu hla hmanga an puan chhuahna hi Mizorama Chanchin Tha thlenna hmanrua a ni lo va, sulhnu a neih zui hriat tur a awm lo. December 25, 1871 Krismas ni, Mizoram hmun 2 a hmangtute kha Chanchin Tha hril tura lo kal an nih miau loh avangin sulhnu a nei zui lo pawh hi a awm hle e. Tul ta zawk chu Krismas an hmanna hmun 2 te hi dapchhuah a, Hriatrengna Lungphun tha tak siama, humhalh ni thei se a tha hle.

2. Rev. William Williams 15.3.1891-a lo kal kha Mizote hnena Chanchin Tha hriltu hmasa ber a ni: Rev. William Williams, Welsh missionary, Khasi ram Shella hmuna a thawh lai khan, Sylhet tan ina Mizo lal tangte hmu turin a va kal a, Pathian thu a va hrilh a, mahse, an hre thiam lo. Heta tang hian Mizote hnena Chanchin Tha hril duhna lian tak a nei ta a; Mizorama luh phalna a hmuh veleh thian 3 hruaiin Tlawng luiah lawngin an lo kal a, March 15, 1891 Pathianni khan Kutbul lui chhuahah Mizo lal Liankunga khua Mualvum mipa naupang kum 10-15 vela upa 8/9 te hnenah Bible milem te an pe, hla an sa a, Pathian thu an sawipui a, naupangte hian ngaihnawm ti takin an ngaithla a, zai tir an tum erawh an hlawhchham a. An zingah hian puitling lutuak tawh pawh a tel ve a.
Aizawl an lo thlen hnuah Aizawla inhlawh fa Meite te, Naga leh Khasi te leh Mizo te ko khawmin Pathian thu an sawipui thin thu hetiang hian a diary-ah a ziak – “Pathian lehkhabu milemte kan la khawm a, an ngaina hlein ka hria. ‘kan fate tan kan hawnsak ang’ an ti theuh va. Pathian thu hrilh talh talh kan tum thin a, ‘Pathian chu a tha’ an ti vek a ni” (Zoram Vartian p-171 Kristian Tlangau 1953, April chhuak lak chhawn). Rev. William Williams te thianho hi April 17,1891 khan Aizawl chhuahsanin Khasi ram panin an hawng leh ta ni. Rev. William Williams hian “a ram leh mihring kan hre chiang hman ta lo” (Zoram Vartian p-173 Kristian Tlangau April 1953 chhuak lak chhawn) tih thu a sawi. He thu hian Mizote hnenah Chanchin Tha, thu leh hlaa a puanin Mizo lairil a thlen lo tih a tarlang a, Mizo zinga missionary hnathawh a châkzia a tarlanna a ni tel thei bawk. Vanduaithlak takin 21, April 1892 khan a thi a, Khasi ram khawpui Shillong-ah an phum a, a uihawm ngawt mai.

Rev. William Williams kha Chanchin Tha hrilna hmun atan kawng dapa Mizorama lo kal a ni. He a hun remchanga Mizoram leilungah ngei Chanchin Tha a sawi hi atan leh Mizote tan a hluin a ropui ngawt mai. Rev. William Williams lo kal hian Mizoramah sulhnu hnutchhiah nei lo mah se, Mizoram chu Welsh ram Kohhran mission field a nih phah kha a lo kal rahchhuah a ni. Mizoram Chanchin Tha hril hmasa bertu lo thlen ni leh Mizoram leilung a rahna hmun Kutbul lui chhuaha Hriatrengna Lungphun a ni hi a lawmawm hle. A lo kal hian Chanchin Tha sulhnu hnutchhiah a neih loh avangin a lo kal ni hi Kohhran hruaitu hmasaten Chanchin Tha thlen nia an pawm lo kha dik hlein ka hria. A lo kal ni Chanchin Tha thlen nia pawm thar hi Mizoram Kohhran History ti hmaimawktu a ni zawk hial lo maw?

3. Pu Buanga leh Sapupa te hi Mizoram Chanchin Tha meichher mit lova chhi alhtute leh thlentute an ni: Anni pahnih hi an chanchin kan hriat tawh sa an nih avangin, an chanchin sawi thui ngaiin a lang lo. Anni 2 hi Mizorama Mizote tana missionary lo kal hmasa ber, Mizorama Chanchin Tha thlentua kan lo pawm tawhte kha an ni. Chanchin Tha thlenna tura thil tul zawng zawng te kha an thawh rah atanga lo awm a ni ti ila kan sawi uar lutuk lo vang. Mizorama lo luha Chanchin Tha hril tum hian kum 3 lai Mizoram chhehvelah an kal kual a; hemi chhung hian Mizo tawng tlem azawng an thiam hman a, Mizo A AW B siam dan tur pawh an ruahman tan nia hriat a ni.

Mizoram an lo thleng a, Mizorama Chanchin Tha a thlenna turin rim takin hna an thawk nghal char char a. Mizo A AW B siamin ziak leh chhiar an zirtir a, Bible an letling a, Hla bu tê (hla 18 awmna) an buatsaih a, Thuinchhang Bu an letling a, Pathian thu an hril a, Biak In an sa a, inkhawm te, tawngtai te an zirtir a. Hetianga rim taka an thawh hnuah an lo thlen (January 11, 1894) atanga kum 2 (1896) hnuah Taibawnga leh mi pakhat (a hming hriat loh) kristian-ah a inpe ta a ni. Vanduaithlak takin Taibawnga hi baptisma chang hman lovin a thi a; kum 1897 December 31 ah hnathawh tur hma bak tam tak neiin anmahni tirtu Arthington Mission ten an ko haw ta ni.

Pu Buanga leh Sapupa te hi baptist kohhran mi ni mah se, Mizorama an awm chhung khan Baptist Kohhran din tumin hma an lo va, anmahni tirtu Arthington Mission duh dan angin, Chanchin Tha an hril a. Kristian-a Mizote min siam kha an thahnemngaihna ber niin a lang. An haw hmaa lo kal Pu Zosaphluia Welsh Presbyterian Missionary te nen khan thla 4 lai an awmho hman avangin, an hnathawh chhunzawn dan tur mumal takin an inhrilh ngei ang. Tichuan, kum 1898 ah Khuma chu kristian-ah a inpe a, a hnua inpe Khara nen June 25.1899 ah Pu Zosaphluia’n baptisma a chantir ta a ni; Mizo kristian baptisma chang hmasa ber an ni ta a, Kohhran a piang ta a ni. Welsh Presbyterian Kohhran Ordained Pu Zosaphluia kha Mizoram Presbyterian Kohhran dintu a ni. (Pu Buanga leh Sapupa te khan Kohhran an din hman lo)

Pu Buanga leh Sapupa te kha Mizoram Chanchin Tha thlentuah chhim leh hmar Kohhranin kan pawm avangin, an lo thlen ni Jan. 11, 1894 Golden Jubilee hi 1944 khan kan lawmho tawh a. Kum 1994 ah Centenary kan lawmho leh anih kha. Anni 2 hi Mizo mipuite’n Mizorama Chanchin Tha thlentuah nghet takin kan pawm tih tilang chiang em emtu chu January 11 (Missionary Day) hi sawrkar chawlh (Holiday)-ah hial hman a ni. Mizorama Chanchin Tha lo thlen theihna tobul Pu Buanga leh Sapupa te aia Mizote tana mi hlu hi an awm thei tawh lo vang.

Kum 1940 daih tawha chhim leh hmar Kohhranin lungrual taka an pawm tlan tawh Jan.11, 1894 Mizoram Chanchin Tha thlen ni hi tihdanglama a aia ni pawimawh zawk neih hi Kohhran kal zel tan a that zawkna leh a tangkai zawkna hriat a har hle a; Mizo ringtute inlungrual lohna tura Setana hmanrua a nih a hlauhawm hle. “In hotu, Pathian thu lo hrilhtute che u chu hrereng ula, an awm dana thil chhuak chu ngaihtuahin, an rin dan zir rawh u” Heb.13:7 hi a va pawimawh em!

Heng hun pawimawh tak takte hi hetiang hian i chhinchhiah teh ang u:
1. Krismas hla hmanga Chanchin Tha Mizorama puan ni hmasa ber December 25, 1871.
2. Rev.William Williams Mizorama Chanchin Tha hriltu hmasa ber lo kal March 15, 1891.
3. Pu Buanga leh Sapupa Missionary lo kal hmasa ber, Mizo Kristiana siamtu hmasa ber, Chanchin Tha mei mit lo va chhi alhtute leh thlentute lo kal ni January 11, 1894.
4. Rev. Zosaphluia Mizo Kristian hmasa berte Baptisma chantir ni June 25, 1899 Mizoram Presbyterian Kohhran din ni.
Heng ni pawimawh zingah hian January ni 11,1894 hi Mizoram tan a hlutna a sang hle.